به گزارش خبرنگار حوزه سیاست خارجی گروه سیاسی باشگاه خبرنگاران جوان، سازمان‌های بین‌المللی در کل به تجمع دولت‌ها اتلاق می‌شود که بر اساس یک سند تاسیس یا معاهده تشکیل می‌شود و اعضای آن اهداف مشترکی را در چارچوب نهادها و کارگزاری‌های ویژه با فعالیت مستمر و مداوم دنبال می‌کنند؛ بر اساس تعریف فوق می‌توان چند ویژگی برای سازمان‌های بین‌المللی ذکر کرد:
۱- سازمان‌های بین‌المللی از اجتماع دولت‌ها تشکیل می‌شود
۲- سازمان‌های بین‌المللی بر اساس یک سند تاسیس ایجاد می‌شود
۳- اعضای سازمان اهداف مشترکی را دنبال می‌کنند
۴- فعالیت سازمان در چارچوب ارکان و کارگزاری‌های خاص صورت می‌گیرد
۵- فعالیت سازمان مستمر و مداوم است
مصونیت و مزایای سازمان‌های بین‌المللی
سازمان‌های بین‌المللی دارای یکسری مصونیت‌ها هستند:
۱-مصونیت قضایی: شاید بتوان مهم‌ترین مصونیت را برای سازمان‌های بین‌الملی، مصونیت قضایی دانست؛ منظور از مصونیت قضایی این است که اعضای هیأت‌های نمایندگی، از حیطۀ قدرت اجرایی کشور پذیرنده، خارج باشند. در حقیقت مصونیت دیپلماتیک را باید به ضرر کشور و حاکمیت داخلی کشورها و تعطیل کردن قانون داخلی، به نفع یک قاعده بین‌المللی دانست. بر این اساس، رئیس مأموریت و کارمندان دیپلماتیک مأموریت، از مصونیت تعقیب جزائی در دولت پذیرنده برخوردار خواهند مگر در یک سری موارد خاص.
سلب مصونیت: در صورتی که این افراد، مرتکب اعمال خلاف و از حدود وظایفشان تجاوز نمایند، این مصونیت توسط سازمان‌های بین‌المللی سلب خواهد شد.
۲- مصونیت اموال و اماکن سازمان‌های بین‌المللی و هیأت دیپلماتیک: بر اساس قرارداد‌های بین‌المللی حفظ امنیت اماکن و اموال سازمان‌های بین‌المللی بر عهدۀ دولت‌ها است.
۳-مصونیت بایگانی اسناد و آزادی ارتباطات: بایگانی سازمان‌های بین‌المللی، و کلا تمامی اسناد متعلق به آنها و یا اسنادی که توسط این سازمان‌ها نگهداری می‌شود در هر کجا که باشد از تعرض مصون است. بایگانی شامل تمام اوراق، اسناد، مکاتبات، کتب، فیلم، نوار‌های صوتی، دیسک‌های کامپیوتری، پرونده‌ها، دفاتر ثبت سازمان بین‌المللی، رمز، کد و محل‌های نگهدارنده می‌باشد.
۴-مصونیت تعرض: دولت‌های پذیرنده سازمان‌ها و هیأت‌های دیپلماتیک حق توقیف و تعرض نسبت به آنها را ندارند، و باید با آنها رفتار محترمانه‌ای که در شأن آنها باشد، داشته باشند؛ و باید کلیه اقدامات را برای مصونیت از تعرض آنها، بعمل آورند.
۵-پناهندگی: سازمان‌های بین‌المللی، حق اعطای پناهندگی به افرادی که علیه آنها حکم جزائی صادر شده است را ندارند، ولی اعضای این سازمان‌ها و هیأت‌های دیپلماتیک حق پناهندگی دارند؛ چرا که این افراد اساساً مصونیت دارند.
سازمان‌های بین‌المللی علاوه بر مصونیت، دارای یکسری مزیت‌ها نیز هستند:
۱-معافیت از عوارض و مالیات‌ها؛
۲- معافیت از حقوق گمرکی و بازرسی؛
۳- معافیت از مقررات بیمه‌های اجتماعی؛
۴- معافیت از خدمات شخصی که دولت پذیرنده حق ندارد از اعضای این هیأت‌ها خدمات شخصی مثل سربازی یا ... بخواهد.
تاریخچه عضویت ایران در سازمان‌های بین‌المللی، ایران نخستین عضو مسلمان جامعه ملل
اولین سازمان بین‌المللی که ایران در آن عضو شد، در اواخر دوران قاجار و جامعه ملل متحد بود که مجلس شورای ملی در ۹ دی ماه ۱۳۰۰، عضویت ایران در آن را تصویب کرد. جامعه ملل، یک سازمان بین‌المللی میان دولتی بود که در نتیجه امضای عهدنامه ورسای، طی سال‌های ۱۲۹۸ تا ۱۲۹۹ خورشیدی تاسیس شد و تا زمان وقوع جنگ جهانی دوم مهم‌ترین نهاد بین‌المللی میان دولتی به شمار می‌آمد.
پس از پایان جنگ جهانی اول، برخی از کشورهای جهان گرد هم آمدند تا جامعه ملل را با اهداف خلع سلاح، جلوگیری از جنگ به واسطه تامین امنیت همگانی، رفع اختلاف و مشاجره بین کشورها از راه مذاکره و دیپلماسی و همچنین بهبود سطح زندگی جهانی تشکیل دهند؛ زبان‌های رسمی این سازمان هم انگلیسی، فرانسوی و اسپانیایی بود و چهار ارگان اساسی به نام‌های دبیرخانه، هیات قانون‌گذاری، شوراء و دادگاه دائمی بین‌المللی عدالت داشت. مقر این سازمان در ژنو سوئیس قرار داشت و این نکته شایان ذکر است که ایران نخستین عضو مسلمان این سازمان بود و نخستین شکایت ثبت شده در این سازمان هم از سوی نماینده ایران، ارفع‌الدوله معروف به پرنس ارفع ارائه شده است؛ شکایت ایران در آن زمان درباره حضور نیروهای شوروی بود که برخی از مناطق شمالی کشور را اشغال کرده بودند؛ در آن زمان که تازه سلسله تزارها سرنگون شده و شوروی آن زمان درگیر جنگ داخلی بود، به این بهانه که سربازهای روسیه با حمایت انگلستان به شمال ایران پناه بردند، به شمال ایران حمله کرده و انزلی را تصرف کردند. پس از شکایت ایران از شوروی شورای جامعه ملل در ۱۴ ژوئن ۱۹۲۰ جلسه‌ای به ریاست لرد کرزن در لندن برگزار کرد و مقرر شد که چون طرفین دعوا مشغول مذاکره هستند، شورا در این زمینه تصمیمی نگیرد تا نتیجه مذاکرات ایران و شوروی مشخص شود. بالاخره مذاکرات طرفین دعوا به نتیجه رسید و قرارداد دوستانه عدم تجاوز میان ایران و شوروی در فوریه ۱۹۲۱ منعقد شد و نیروهای شوروی در ۸ سپتامبر ۱۹۲۱ خاک ایران را ترک کردند.
این سازمان با شروع جنگ جهانی دوم منحل شد اما نکته قابل توجه در مورد این سازمان این است که ایده تشکیل آن را وودرو ویلسون رئیس جمهور وقت آمریکا داده بود، اما ایالات متحده خود هرگز عضو این سازمان نشد!
ایران، نخستین شاکی شوراء امنیت سازمان ملل متحد
پس از منحل شدن جامعه ملل، جنگ جهانی دوم آغاز شد و پس از تمام شدن جنگ جهانی دوم، سازمان ملل متحد در سال ۱۹۴۵ میلادی، جایگزین جامعه ملل شد. تقریبا تمام کشورهای مستقل جزء واتیکان و تایوان، عضو این سازمان هستند.
بیش از ۷۰ سال پیش نخستین باری بود که گذر ایران به شوراء امنیت سازمان ملل متحد افتاد می‌گذرد. در سال ۱۳۲۴ که سازمان ملل تازه تاسیس شده بود، ایران در شکایت به حضور نیروهای روس درشمال و شمال غرب، به شوراء امنیت سازمان ملل مراجعه کرد. در آن زمان هم حسین علاء نماینده ایران در سازمان ملل شکایت یاران را به شوراء امنیت برد و پیروز شد.
اوپک، سازمان کشورهای صادر کننده نفت
کشورهای صادر کننده نفت با نام اختصاری "اوپک" شناخته می‌شوند. این سازمان شامل کشورهای الجزایر، ایران، عراق، کویت، لیبی، نیجریه، قطر، عربستان سعودی، امارات متحده عربی، اکوادور، آنگولا، ونزوئلا و کنگو است؛ مقر بین‌المللی اوپک از بدو تأسیس در سال ۱۳۳۹ در ژنو بود و در سال ۱۳۴۴ به شهر وین در کشور اتریش انتقال یافت.
۱۲ سپتامبر ۱۹۶۰ کشورهای صادرکنندهٔ نفت با هدف محافظت از منافع خود اقدام به تأسیس سازمان واحدی موافقت کردند که به اختصار «اوپک» نامیده شد. این توافق در پایان مذاکرات نمایندگان این کشورها در بغداد حاصل شد.
بر اساس مطالب ذکر شده در اساس نامه "اوپک" هدف اصلی این سازمان، «هماهنگی و یکپارچه‌سازی سیاست‌های نفت کشورهای عضو و تعیین بهترین راه برای تأمین منافع جمعی یا فردی آنها، طراحی شیوه‌هایی برای تضمین ثبات قیمت نفت در بازار نفت بین‌المللی به منظور از بین بردن نوسانات مضر و غیر ضروری، عنایت و توجه ویژه به کشورهای تولیدکننده نفت و توجه خاص به ضرورت فراهم کردن درآمد ثابت برای کشورهای تولیدکننده نفت، تأمین نفت کشورهای مصرف‌کننده به صورت کارآمد، مقرون به صرفه و همیشگی و بازده مناسب و منصفانه برای آن‌هایی که در صنعت نفت سرمایه‌گذاری می‌کنند» است.
به عبارت دیگر این سازمان در پی راه‌های مختلف برای تضمین قیمت‌های بازار جهانی نفت از طریق حذف نوسانات مضر و غیرضرور است. ساختار سازمانی اوپک شامل کنفرانس وزیران، هیأت عامل، دبیرخانه، بخش تحقیقات و کمیسیون اقتصادی است.
سازمان بهدات جهانی یا who
سازمان بهداشت جهانی (World Health Organization) یکی از آژانس‌های تخصصی سازمان ملل متحد است که به نوعی نقش مرجعیت سازمان دهنده را بر بهداشت جامعهٔ جهانی ایفا می‌کند. این آژانس در ۶ آوریل سال ۱۹۴۸ در ژنو (واقع در سوییس) تأسیس شد و حکم سرپرستی و منابعش را از سازمان بهداشت سابق، که خود آژانسی در جامعه ملل بود برگرفت و در حال حاضر ۱۹۳ کشور در حال حاضر عضو WHO هستند و از جمله وظایف این سازمان می‌توان به هماهنگ‌کردن تلاش‌های بین‌المللی برای پایش بیماری‌های عفونی، مانند مالاریا و ایدز از برنامه‌هایی برای پیشگیری و درمان چنین بیماری‌هایی و حمایت از تولید و توزیع واکسن‌های مؤثر و بی‌خطر، شیوه‌های تشخیصی دارو‌ها اشاره کرد.
سازمان بهداشت جهانی دارای شش دفتر منطقه‌ای آفریقا (برازاویل، کنگو)، آمریکا (واشینگتن دی‌سی، ایالات متحده)، مدیترانه شرقی (قاهره، مصر)، اروپا (کپنهاگ، دانمارک)، جنوب شرق آسیا (دهلی نو، هند) و غرب اقیانوسیه (مانیل، فیلی‌پین) است که تا حد زیادی دارای خود مختاری هستند و هرکدام کشورهای منطقه خود را پوشش می‌دهند.
رئیس این دفتر‌ها که مدیر منطقه‌ای نام دارد به وسیلهٔ «کمیته منطقه‌ای» برای پنج سال انتخاب می‌شود. هر کمیته منطقه‌ای از وزاری بهداشت کشورهای عضو تشکیل می‌شود.
علاوه بر این سازمان جهانی بهداشت در ۱۴۷ دفتر کشوری و رابط را در همه این مناطق اداره می‌کند. معمولاً در پایتخت هر کشور یک دفتر وجود دارد که ممکن است دفاتر اقماری در سایر مناطق کشور را سرپرستی کند.
بانک جهانی
بانک جهانی نام دیگر بانک بین‌المللی توسعه و ترمیم (IBRD) است و چهار شعبه دارد: مؤسسه بین‌المللی توسعه ، مؤسسه مالی بین‌المللی، آژانس تضمین سرمایه‌گذاری چند جانبه‌ای و مرکز بین‌المللی برای حل و فصل منازعات سرمایه‌گذاری گروه بانک جهانی را تشکیل می‌دهند.
دولت ایران نیز یکی از اعضای شرکت کننده در کنفرانس برتون و دز بوده و در نتیجه از موسسین بانک جهانی به شمار میاید. ایران به موجب قانون ۶ دی ۱۳۲۴ با سرمایه‌ای معادل ۲۴ میلیون دلار رسما عضویت بانک جهانی شد.
سازمان بین المللی کار
سازمان بین‌المللی کار (International Labour Organization) یکی از موسسات تخصصی سازمان ملل متحد است که به امور مربوط به کار و کارگران می‌پردازد. این سازمان در سال ۱۹۱۹ و در نتیجه بحث‌های کنفرانس صلح پاریس تأسیس شد. سازمان بین‌المللی کار در آغاز وابسته به جامعه ملل بود و پس از تأسیس سازمان ملل متحد از سازمان‌های وابسته به آن شد. منشور فعلی سازمان که به بیانیه فیلادلفیا معروف است در سال ۱۹۴۴ تصویب شد. مقر این سازمان در سوئیس بوده و سالی یک بار کنفرانس برگزار می‌کند. تا سال ۱۹۹۱ ایران به یازده مقاوله نامه سازمان بین المللی کار ملحق شده است که تمام آنها پیش از پیروزی انقلاب اسلامی انجام شده است.
تاثیر سازمان های بین المللی بر ایران
عباس مقتدایی کارشناس مسائل بین‌الملل در گفت‌وگو با خبرنگار حوزه سیاست خارجی گروه سیاسی باشگاه خبرنگاران جوان، در رابطه با نقش تاثیر سازمان های بین المللی بر ایران توضیح داد: با توجه به اینکه ایران در سازمان‌های زیر مجموعه سازمان ملل به ویژه سازمان‌هایی که زیر نظر شورا اقتصادی و اجتماعی انجام وظیفه می‌کنند نیز حضور پررنگ دارد، ایران می‌تواند با بهره گیری از توان مندی‌های خود در سطوح مختلف بین المللی به ایفای نقش بپردازد؛ سازمان‌های که ابعاد فنی و تخصصی دارند و سازمان پست جهانی، دریانوردی، هواپیمایی کشوری و سازمان‌های که دارای دفاتر منطقه‌ای هستند مانند سازمان بهداشت جهانی و یا سازمان‌هایی که در عرصه‌های مختلف از اهمیت استراتژیک برخوردار هستند، نظیر گروه بانک جهانی و یا سازمان انرژی اتمی که تمامشان زیر مجموعه شورا اقتصادی و اجتماعی سازمان ملل متحد محسوب می‌شوند و اگر جمهوری اسلامی ایران با تحرک بیشتر در به کار گیری از توانمندی‌های خود اقدام کند می‌تواند زمینه‌های بیشتری برای پیشروی ایران در زمینه بین المللی را ایجاد کند.
اگرچه تعداد سازمان های بین المللی بسیار بیش تر از آن است که در این گزارش آمده است، اما سعی بر آن شد تا مهم ترین این سازمان ها ذکر شود. شاید بتوان مهم ترین سازمان بین المللی را سازمان ملل متحد دانست و به عقیده برخی کارشناسان کشورها با عضویت در این سازمان در جامعه جهانی برای خود ایجاد اعتبار می‌کنند و به همین دلیل کشورهای تازه استقلال یافته در گام نخست تلاش می‌کنند به عضویت این سازمان در بیایند.
از دید دیگر اگر بنگریم، عضویت در سازمان های بین المللی به نوعی کشورها را به یکدیگر نزدیک تر می کند و به نوعی تعاملات دولت ها در سایه این سازمان ها افزایش می‌یابد.
ایران تا کنون بارها به دیوان دادگستری بین المللی شکایت کرده و توانسته حق خود را از کشورهای دیگر باز پس گیرد و به نوعی نخستین شاکی در سازمان ملل است و در آخرین شکایت خود از ایالات متحده برای پول‌های بلوکه شده ایران، توانست مقداری از پول ها را آزاد کند و در مقاطعی دست آمریکا را در اقدامات ضد بشری برای جهان آشکار کند.
انتهای پیام/