طرحهای آبخیزداری در زمان کم‌آبی برای افزایش ذخایر آب‌های زیرزمینی و در زمان پرآبی برای جلوگیری از سیل استفاده می‌شود در حالی که دنیا با تهدید تغییرات آب و هوایی، به اهمیت این طرح‌ها پی برده اما ایران راه دیگری رفته است.
طرح آبخیزداری امروزه به اندازه‌ای اهمیت پیدا کرده که در زمان خشکسالی برای افزایش نفوذ آب برف و باران به داخل خاک و در زمان پرآبی و بارش‌های زیاد برای جلوگیری از سیل و تخریب زمین‌ها،شهرها و روستاها استفاده می‌شود.
آبخیزداری به مجموعه اقداماتی گفته می‌شود که با گرفتن جلوی رواناب‌های حاصل از برف و باران مانع از جاری شدن سیل‌آسای و باعث نفوذ بیشتر آب در داخل خاک می‌شویم و به حجم آب‌های زیرزمینی اضافه می‌کنیم. همچنین با بند کردن تدریجی رواناب‌ها مانع جاری شدن سیل‌های مخرب می‌شویم.
اکثر کارشناسان متفق‌القول هستند که اگر اقدامات آبخیزداری به حد کافی صورت می‌گرفت شاهد سیل‌های ویرانگر اخیر در شمال و جنوب کشور نمی‌‌شدیم.
انجام طرحهای آبخیزداری در تمام دنیا تأکید می‌شود و یک روش پذیرفته جهانی به نام watershed Managment در دنیا معروف است.
به گزارش بیزینس رکوردر، اخیراً کنفرانسی با عنوان «بهبود مهارت در مدیریت پایدار آبخیزداری در جنوب آسیا» توسط شورای پژوهش کشاورزی پاکستان برگزار کرد که تقریباً همه سخنرانان به اهمیت طرحهای آبخیزداری به ویژه در منطقه جنوب آسیا تأکید کردند.
سخنرانان در این سمینار اعلام کردند که نیاز به بهبود طرحهای آبخیزداری در آسیا به ویژه با افزایش تهدیدهای تغییرات آب و هوایی بیشتر شده است.
سخنرانان در این کنفرانس اعلام کردند که کشورهایی که در منطقه تغییرات آب و هوایی واقع شده‌اند نیاز به اجرای طرحهای آبخیزداری در آنها بیشتر است و به گفته آنها پاکستان جزو 10 کشوری است که در معرض تهدیدهای شدید تغییرات آب و هوایی قرار گرفته است.
به گفته شرکت‌کنندگان در این سمینار، انجام مدیریت پایدار آبخیزداری باعث مدیریت آب و زمین و همچنین محصولات کشاورزی و انرژی شده و باعث بهبود اوضاع خواهد شد.
بر اساس سناریوهای تغییرات آب و هوایی، پاکستان، نپال و سریلانکا، یکی از اهداف اصلی این پروژه را افزایش ظرفیت‌ها به ویژه در حوزه تکنولوژی برای رسیدن به اقدامات آبخیزداری پایدار عنوان می کنند.
دکتر منیر احمد رئیس شورای پژوهش کشاورزی پاکستان، اعلام کرد: این پروژه با تأکید بر مدیریت پایدار آبخیزداری به دنبال بهبود وضعیت جوامع کشاورزی است تا بتوانند با تغییرات آب و هوایی و خطرات آن مقابله کند.
غلام محمدعلی عضو شورای پژوهش ملی کشاورزی پاکستان هم اعلام کرد: از آنجایی که این کشور به سرعت به سمت کم‌آبی می‌رود انجام اقدامات آبخیزداری بسیار حائز اهمیت است. به ویژه اینکه جمعیت این کشور به سرعت رو به ازدیاد است و تغییرات آب و هوایی هم تهدید جدی است. بنابراین برای مدیریت آب سالم شهری هم نیاز به اجرای طرحهای آبخیزداری است.
بر اساس مقاله‌ای که در سایت ODI منتشر شده در حال حاضر بهبود مدیریت آبخیزداری در کشورهای در حال توسعه در حال انجام است.
در این مقاله تأکید شده است که نتیجه اثرات مخرب طوفان‌ها در کشور گواتمالا پیش و قبل از انجام طرحهای آبخیزداری واقعاً قابل قیاس نبوده است، طرحهای آبخیزداری به شدت اثرات مخرب طوفان‌ها را هم کم کرده است.
پروژه طرحهای آبخیزداری در بنگلادش، بولیوی، کاستاریکا، اکوادور، گواتمالا، هندوراس، نیجریه، پرو، تایلند و اوگاندا با سرعت بیشتری در حال انجام است.
در همه این موارد مسئولان از سایت‌های اجرا بازدید و با تک‌تک پرسنل پروژه صحبت می‌کنند و سندهای و تکنیک‌های اجرا را بررسی می‌کنند. مسئولان پروژه تلاش می‌کنند تا در مدیریت‌های آبخیزداری از آخرین تکنیک‌های بین‌المللی استفاده شود.
مؤسسه بین‌المللی برای توسعه پایدار (IISD) تأکید می‌کند که امروزه به دلیل تغییرات آب و هوایی و اثرات سوئی که می‌تواند بر محیط زیست و معیشت مردم داشته باشد انجام عملیات آبخیزداری بسیار باارزش است.
تغییرات آب و هوایی می‌تواند تأثیر بسیار عمیقی بر سیستم آب در سطح جهانی داشته باشد. این تأثیر در کشورهای شرق آفریقا نظیر اوگاندا و کنیا که منابع آب محدودتر و الگوهای بارش‌زایی متغیری دارند بالا است.
بر اساس این گزارش، نخستین مرحله از اجرای این پروژه‌ها برای درک مشارکت مدیریت اکوسیستمی، مسئولیت‌پذیری، سازگاری محیطی و نقش توأم زنان و مردان تأکید دارد.
IISD تأکید می‌کند که چطور کشورهایی مانند اوگاندا و کنیا درباره نحوه سازگاری و مدیریت آبخیزداری از طریق سیاست‌ها، برنامه‌ها و سیستم‌ها موفق شدند.
اهمیت طرحهای آبخیزداری به اندازه‌ای است که نهادهای بین‌المللی نظیر بانک جهانی هم در پروژه‌های بزرگ در کشورها سرمایه‌گذاری می‌کنند که از جمله آنها هند است.
مؤسسه ابداع و اقدام برای جنگل (PROFOR) با تیتری با عنوان «درسی از هندوستان درپروژه‌های مدیریت آبخیزداری» اعلام کرد: پروژه‌های مدیریت آبخیزداری بانک جهانی در سه منطقه از هند می‌تواند مثال گویا از مدیریت یکپارچه آبخیزداری در مناطقی که محدودیت‌های بارش و خاک دارد، باشد.
این پروژه‌ها ترکیبی از طرحهای کوچک آبخیزداری برای حفاظت از آب و خاک و بهبود وضعیت معیشتی مردم بود. جنگلکاری بخش اصلی این پروژه‌ها بود که توسط گونه‌های سنتی و مثمر در زمینهای شخصی و عمومی بود.
کل هزینه جنگلکاری 30 درصد کل بودجه طرح آبخیزداری را شامل می‌شد. هر پروژه طیفی از نوآوری جدید را داشت که بخشی از بودجه توسط دولت و بخشی هم از طریق فاینانس دیگر کشورها انجام شد.
مؤسسه «راه‌حل‌های مبتنی بر طبیعت» تأکید می‌کند که امروزه اقدامات آبخیزداری به عنوان راه‌حل طبیعی برای جلوگیری از سیل محسوب می‌شود.
هدف از این طرح‌ها ایجاد آب‌بند‌ها در مناطقی است که رواناب‌های زیادی در آنها جریان دارد که نه تنها باعث ذخیره بیشتر آب بلکه مانعی برای جلوگیری از خطرات سیل می‌شود.
بنا به اهمیت طرحهای آبخیزداری اخیراً بانک جهانی 200 میلیون دلار در پروژه‌های توسعه آب بلوچستان پاکستان سرمایه‌گذاری کرد.
رسانه‌های پاکستان اعلام کردند این پروژه با هدف مدیریت و رصد منابع آب و بهبود مدیریت جوامع مبتنی بر آب انجام می‌شود.
پاکستان تو دی اعلام کرده که این قرارداد پرداخت وام از سوی بانک جهانی با دولت پاکستان سه ساله امضا شده است. در سندی که بین بانک جهانی و پاکستان مبادله شده به تقویت جوامع محلی برای مشارکت بیشتر تأکید شده است.
سایت RDRWA به فواید طرحهای آبخیزداری تأکید می‌کند که از فواید اقتصادی، انسانی و اکولوژیکی از جمله آنها است.
نفوذ بیشتر آب می‌تواند آب سالم و ضروری برای اقتصاد کشور را تأمین کند، منازل، کشاورزان، کارخانه‌ها و مشاغل نیاز به آب فراوان و تمیز برای اجرای مؤثر فعالیت‌هایشان دارند. آب تمیز سالم به آنها اجازه فعالیت‌های درآمدزا، تولید فراوان محصولات کشاورزی و صنعتی با هزینه کمتر را خواهد داد بنابراین درآمد آنها افزایش می‌یابد. رودخانه‌ها، دریاچه‌ها و تالاب‌های سالم اساس ایجاد یک منطقه گردشگری است که می‌تواند اقتصاد یک کشور را به حرکت وا دارد.
همچنین تاثیر آبخیزداری در سلامت انسان‌ها است، هر زندگی نیازمند آب سالم است اما در برخی موارد واقعاً آب سالم وجود ندارد. آب‌های زیرزمینی در افزایش کیفیت زندگی بسیار مهم است و جنبه‌های اجتماعی جوامع ما را تشکیل می‌دهد. رودخانه‌ها، دریاچه‌های سالم، فرصت‌های بسیار مناسبی را برای شنا، قایقرانی و حتی ماهیگیری فراهم می‌کند.
طرحهای آبخیزداری در سلامت اکولوژیکی هم بسیار مهم است. در یک سیستم اکولوژیکی کامل، همه ارگانیسم‌های زنده اجازه زندگی دارند. طرحهای آبخیزداری در کاهش سیل و فرسایش خاک بسیار مؤثر است و از این راه موجودات زنده امکان بقای بیشتری دارند.
با توجه به این همه فواید طرحهای آبخیزداری و اقدامات خوبی که سایر کشورها انجام می‌دهند ایران مسیر دیگر را رفته است.
در سال 1381 در دوره اصلاحات و پس از ادغام جهاد سازندگی در وزارت کشاورزی معاونت آبخیزداری حذف و جزو زیرمجموعه سازمان جنگل‌ها و مراتع کشور شد و همین منجر به کاهش بودجه آبخیزداری به کمتر از یک دهم و کند شدن فعالیت‌های آبخیزداری در کشور شد.
دبیر ستاد هماهنگی اجرای طرحهای آبخیزداری به خبرنگار فارس گفت: در سال‌های 80 تا 81 و در دوره اصلاحات جهاد سازندگی در وزارت کشاورزی ادغام شد و معاونت آبخیزداری به یکی از زیر مجموعه‌های سازمان جنگل‌ها تبدیل شد و متناسب با آن میزان بودجه و اعتبارات این بخش به شدت کاهش یافت.
وی ادامه داد: طی چند سال گذشته حجم اعتبارات به اندازه‌ای کاهش یافته بود که ما نتوانستیم حتی مطالعاتمان را به طور کامل انجام دهیم و به همین دلیل از برنامه‌های اصلی خود بازماندیم.
مشکل طرح های آبخیزداری تنها به تغییر ساختار محدود نشد بلکه از بین بردن جنگل‌ها، تخریب مسیل و محل عبور رودخانه‌ها و ساختن جاده و رستوران و بناهای دیگر و نبودن قانون درست برای پایان دادن به مشاجرات وزارتخانه‌های کشاورزی و نیرو برای مدیریت حوضه‌های آبخیز باعث شد که سیل اخیر در کشور اثرات مخربی را برجای بگذارد.