کلیه ها دو عضو لوبیایی شکل با میلیون ها واحد فیلترکننده بنام نفرون هستند که وظیفه دفع سموم و جذب مواد مغذی و شیمیایی لازم برای متابولیسم بدن را برعهده دارند. اگر این نفرون ها به هر دلیلی از جمله بیماری های کلیه یا بیماری های زمینه ای دچار آسیب و تخریب شوند، کلیه به سمت نارسایی پیش می رود.

در صورتی که حدود ۹۰ درصد از نفرون ها از بین بروند، فرد در فاز انتهایی نارسایی کلیه قرار می گیرد و نیازمند دیالیز می شود. در این وضعیت کلیه ها قادر به دفع سموم و جذب مواد لازم نیستند و کارکرد تمامی ارگان های بدن را تحت تاثیر قرار می دهند. در نهایت نیز برای رهایی از مشکلات دیالیز و بهبود کامل، فرد به پیوند کلیه نیاز پیدا می کند.

این مقاله به مهم ترین عوامل، علائم و ر اه های تشخیص و درمان نارسایی کلیوی می پردازد. نارسایی کلیوی به حالتی گفته می شود که در آن هر دو کلیه سالم، کارکرد خود را از دست بدهند، اما اگر فقط یک کلیه دچار اختلال کارکرد شود، کلیه دیگر قادر به جبران وظایف آن خواهدبود.

همان طور که بسیاری از افراد به دلیل فرایند اهدا یا بیماری های مثل تومور، سنگ یا عفونت یکی از کلیه های سالم خود را از دست می دهند و بدون هیچ مشکلی قادر به زندگی کردن هستند. در این وضعیت، کلیه سالم خود را با شرایط وفق می دهد، به تدریج بزرگ تر می شود و کل وظیفه فیلتر خون را بر عهده می گیرد.

عوامل دخیل در نارسایی کلیه

بیماری های بسیاری وجود دارند که باعث از دست رفتن کلیه ها و نارسایی کلیوی می شوند؛ از جمله:

بیماری قند: دیابت کنترل نشده و بالا بودن قند به طور مداوم باعث آسیب به نفرون های کلیه و از دست رفتن کارکرد آنها می شود. بیماری های عروق و تنگی رگ های کلیه: این بیماری ها با اختلال در خونرسانی به کلیه ها باعث نارسایی کلیوی می شوند.

عفونت های شدید: عفونت هایی که وارد خون می شوند با تاثیر بر کلیه ها می توانند منجر به نارسایی حاد آنها شوند، اما اگر عفونت فقط در یکی از کلیه ها ایجاد شده باشد، باعث نارسایی کلیوی نمی شود زیرا کلیه دیگر به فعالیت خود ادامه می دهد.

بیماری های خودایمنی: سیستم ایمنی وظیفه دارد از بدن در برابر عوامل بیماری زای خارجی و داخلی مثل سرطان ها دفاع کند، اما این سیستم در بیماری های خودایمنی، علیه بدن شروع به فعالیت می کند و به بافت های سالم آسیب می رساند. این بیماری ها انواع مختلفی دارند و بخش های متفاوتی از بدن را تحت تاثیر قرار می دهند. برای مثال بیماری لوپوس می تواند باعث ضعف و بی حالی کلی بدن و درگیری مفاصل، ریه، قلب، کلیه، پوست و... شود.

بیماری های مادرزادی: بعضی از بیماری های مادرزادی می توانند بافت کلیه را از دوران جنینی تحت تاثیر قرار دهند. این بیماران در صورت زنده ماندن می توانند در سنین بالاتر داوطلب جراحی پیوند شوند.

بیماری های کیستیک کلیه: کلیه ها در حالت طبیعی ممکن است چند کیست داشته باشند، اما با افزایش تعداد این کیست ها، بافت کلیه و نفرون ها از کیست پوشیده می شوند و کارکرد کلیه کاهش می یابد. در این وضعیت بیمار برای دیالیز و جراحی پیوند داوطلب می شود.

فشار خون: فشار خون بالا یکی از عواملی است که خونرسانی را در کلیه ها دچار اختلال می کند. در این وضعیت خون با فشار مناسب به کلیه ها و واحدهای فیلترکننده نمی رسد و باعث تخریب نفرون ها می شود. با افزایش تعداد نفرون های تخریب شده نیز فرد به سمت نارسایی کلیه پیش می رود.

درگیری کلیه در بیماری لوپوس

در صورتی که لوپوس کلیه ها را درگیر کند، نفرون های کلیه از بین می روند. این حالت که تحت عنوان نفریت لوپوسی شناخته می شود، یکی از دلایل نارسایی کلیه است. بیماری های خودایمنی توسط متخصصان روماتولوژی تحت درمان و کنترل قرار می گیرند. اگر این متخصصان متوجه شوند فرد به سمت نارسایی کلیه پیش می رود باید هر ۳ ماه یکبار خون و ادرار او را از لحاظ دفع پروتیین و کراتینین بررسی کنند.

دفع پروتیین در ادرار نشانه اختلال در عملکرد واحدهای فیلترکننده کلیه است. اگر میزان پروتیین دفع شده از یک حدی بالاتر برود، بیمار باید به متخصص فنرولوژی یا داخلی کلیه مراجعه کند. در این وضعیت تا حد ممکن از دارو استفاده می شود، اما اگر نمونه برداری از کلیه نشان دهنده نفریت لوپوسی با التهاب کلیه بر اثر لوپوس باشد، فرد داوطلب دیالیز می شود. در نهایت نیز با پیدا شدن کلیه مناسب، داوطلب جراحی پیوند خواهد.

علائم بالینی نارسایی کلیه

در نارسایی حاد کلیه، میزان سموم بدن مثل کراتینین ظرف مدت کوتاهی در خون بالا می رود و به دنبال آن سطح اوره افزایش پیدا می کند. در نتیجه فرد دچار تورم در اندام ها می شود. البته تورم در نارسایی مزمن کلیه شایع تر است زیرا این نوع نارسایی به تدریج اتفاق یمی افتد. از دیگر علائم نارسایی حاد کلیه می توان به بی اشتهایی، تهوع، استفراغ و کاهش هوشیاری اشاره کرد. علائم نارسایی مزمن کلیه نیز مشابه نارسایی حاد است اما از آنجایی که آسیب در این نوع نارسایی به تدریج اتفاق می افتد، بدن خود را با شرایط وفق می دهد و علائم را دیرتر نشان می دهد.

به همین دلیل ممکن است فرد علائم بی اشتهایی، تهوع و استفراغ را خیلی تجربه نکند. در نارسایی مزمن فرد بیشتر متوجه تورم در اندام های فوقانی یا تحتانی، پلک های پایینی و... می شود. البته باید توجه داشت تورم در اندام ها می تواند دلایل مختلفی از جمله مشکلات قلبی، تیرویید و... داشته باشد، بنابراین نمی توان آن را همیشه به مشکلات کلیوی ربط داد. دفع پروتیین در ادرار یا بالا رفتن کراتینین در خون از دیگر علائم نارسایی کلیوی هستند.

ممنوعیت پیوند کلیه برای افراد خاص

جراحی پیوند کلیه برای گروهی از افراد ممنوعیت دارد. افراد مبتلا به سرطان منتشر در کل بدن عفونت وسیع و فعال و بیماری های زمینه ای قلب و کبد جزو این بیماران هستند. درواقع، بدن فرد باید توانایی تحمل این جراحی بزرگ را داشته باشد و از طرف دیگر با مصرف داروهای سرکوب کننده سیستم ایمنی دچار مشکل نشود. از آنجایی که کلیه اهدایی یک جسم خارجی برای بدن محسوب می شود، سیستم ایمنی سعی کند آن را از بدن دفع کند، بنابراین لازم است این بیماران پس از جراحی پیوند برای همیشه از داروهای سرکوب کننده سیستم ایمنی استفاده کنند.

حال اگر فرد د چار بیماری سرطان، عفونت و... باشد، با مصرف داروهای سرکوبگر ایمنی دچار پیشرفت این بیماری ها می شود. بنابراین داوطلب مناسبی برای عمل پیوند نیست. مبتلایان به بیماری ایدز نمی توانند تحت عمل جراحی پیوند قرار بگیرند. این افراد خود دچار ضعف سیستم ایمنی هستند و از داروهای تقویت ایمنی استفاده می کنند، بنابراین نمی توان برای آنها از داروهای سرکوبگر ایمنی استفاده کرد.

شرایط لازم برای گیرندگان کلیه

افرادی که داوطلب جراحی پیوند کلیه می شوند باید از لحاظ سلامت سایر ارگان های بدن در وضعیت مناسبی قرار داشته باشند. بعضی ها معتقد هستند افراد مسن نباید این جراحی را انجام دهند، اما برخی منابع این عمل را در هر سنی مجاز اعلام کرده اند، البته به شرطی که بدن بیمار سالم و قادر به تحمل عمل باشد. افراد گیرنده کلیه باید از لحاظ وجود بیماری سرطان در کل بدن بررسی شوند تا با تجویز داروهای سرکوبگر ایمنی دچار رشد بیماری نشوند.

برای مثال خانم ها قبل از عمل پیوند حتما باید از لحاظ سلامت گردن رحم یا سرویکس و پستان ها بررسی شوند. علاوه بر اینها، گروه خونی و فاکتورها و آنتی ژن های خون باید مشخص شود تا بتوان از قرابت یا سازگاری با فرد دهنده اطمینان حاصل کرد.