سیده فاطمه حسینی نسب؛ وکیل پایه یک دادگستری، مشاور حقوقی

با سلام حدود دو سال است از همسرم به صورت توافقی جدا شدم. یکی از شرایط توافق طلاق ما این بود که کلا حضانت دختر پنج ساله‌ام به عهده من باشد. در حال حاضر قصد ازدواج مجدد دارم شنیدم که با ازدواج مادر حضانت از بین می‌‌رود در این صورت همسرم می‌‌تواند حضانت دخترم را از من بگیرد؟

* با توجه به اینکه حضانت دخترتان جزئی از شروط برای طلاق بوده بنابراین با ازدواج مجدد این حق از شما سلب نمی‌شود.

در همین زمینه نیز رای در دیوان عالی کشور به شماره 4236 مورخ 73/1/20 صادر شده که در آن آمده است:"با توجه به اینکه حضانت طبق قانون هم حق و هم تکلیف است، می‌توان حق را ساقط نمود، ولی تکلیف قابل اسقاط و مصالحه نیست." بنابراین  پدر و مادر می‌توانند به نفع یکدیگر از حق حضانت خود صرف‌نظرکنند.

قراردادهای بین والدین در مورد حق حضانت در صورتی‌که برخلاف مصلحت کودک نباشد، معتبر و لازم‌الاجرا است، اما آنجا که قانون می‌گوید حضانت تکلیف ابوین است، پدر و مادر نمی‌توانند در آن واحد این حضانت را از خود ساقط و طفل را بی‌سرپرست رها کنند. 

چند نکته

* اگر شوهر در زمان طلاق با توافق حضانت خود را به صورت کلی به زن واگذار کند با ازدواج مجدد زن، حضانت از مادر سلب نمی شود. مگر اینکه شوهر در دادگاه عدم صلاحیت مادر را برای حضانت ثابت نماید.

* حضانت کودک به معنای نگهداری و پرورش و تربیت اوست. حضانت با ولایت خاص پدر و جد پدری (امور مالی و حقوقی) متفاوت است.

حتی اگر حضانت به مادر سپرده شود ولایت پدر و در غیاب وی ، جدپدری نسبت به کودک باقی است.

در صورتی که والدین جدا از یکدیگر زندگی کنند برای حضانت و نگهداری فرزند، مادر تا هفت سالگی اولویت دارد و پس از آن با پدر است.

بعد از هفت سالگی اگر بین والدین در خصوص حضانت اختلاف حاصل شود دادگاه با توجه به مصلحت کودک تصمیم خواهد گرفت که حضانت بر عهده چه کسی باشد.

بنابراین ممکن است در صورت وجود دلایل، کودک مجددا به مادر سپرده شود.

* اگر پدر از دادن فرزند زیر هفت سال به مادر خودداری کند، مادر می‌تواند با مراجعه به دادگاه، برای صدور دستور موقت مبنی بر استرداد (پس دادن) فرزند درخواست دهد.

با توجه به این‌که طبق قانون، حضانت با مادر است، نیازی نیست که امری را در دادگاه اثبات کند و دادگاه بدون رعایت تشریفات قانونی و خارج از نوبت، حکم استرداد طفل را صادر می‌کند و این حکم فوراً قابل اجرا است.

* پرداخت نفقه و مخارج کودک حتی اگر تحت حضانت مادر باشد با پدر یا جد پدری است که اگر پدر از پرداخت نفقه اولاد خود امتناع کند ممکن است طبق قانون مجازات اسلامی محکوم به حبس شود.

نفقه کودک عبارت از هزینه مسکن، خوراک، پوشاک و سایر هزینه های ضروری مانند تحصیل و درمان است. در تعیین نفقه توسط دادگاه، شرایطی از قبیل سن، نیازهای روزمره، موقعیت‌های اجتماعی و محل اقامت مد نظرخواهد بود. در هر صورت پس از تعیین این موارد توسط دادگاه، مادر یا نماینده قانونی او مجاز به دریافت هزینه مزبور خواهد بود.

* دختر بالای نه سال و پسر بالای پانزده سال از سن حضانت خارج هستند و خودشان تصمیم می‌‌گیرند که با کدامیک از والدین زندگی کنند. بنابراین ممکن است، دختر بالای نه سال تصمیم بگیرد با مادر خود زندگی کند، در این صورت فرقی نمی کند که مادرش ازدواج کرده باشد یا خیر.

* هر یک از والدین که کودک تحت حضانت او نیست، حق ملاقات با کودک خود را دارد.

در صورتی كه میان پدر و مادر درباره مدت ملاقات و نحوه آن توافق شده باشد، طبق همان توافق عمل می‌شود، در صورت اختلاف بین والدین تعیین زمان و مکان ملاقات و سایر جزئیات با دادگاه خانواده خواهد بود که معمولا دادگاه‌ها یک یا دو روز آخر هفته را به این امر اختصاص می‌‌دهند.

حتی فساد اخلاقی مادر یا پدر هم باعث نمی‌شود از ملاقات او با فرزندش جلوگیری شود، بلکه تمهیدات لازم برای ملاقات در محیط مناسب و با حضور اشخاص مورد اعتماد اندیشیده خواهد شد.

* اگر پدر به کرات مانع ملاقات مادر با فرزندان شود، مادر می‌تواند موضوع سلب صلاحیت پدر برای نگه‌داری از فرزندان را در دادگاه مطرح کند.

مطابق قانون اگر کسی که حکم حضانت علیه او صادر شده است (پدر، مادر و یا شخص دیگر)؛ مانع اجرای حکم شود و یا از پس دادن طفل خودداری کند، دادگاه صادرکننده حکم، او را ملزم می‌کند که فرزند یا فرزندان را به طرفی که حضانت را برعهده دارد، بازگرداند و فرد، در صورت عدم اجرای حکم، به حبس تا اجرای حکم محکوم خواهد شد.

در برخی از کشورها حق ملاقات با کودک توسط بعضی از افراد فامیل مانند خاله، عمو و غیره در نظر گرفته شده است، ولی در قوانین ایران این حق تنها برای والدین کودک لحاظ شده است.

* پدر یا مادری که حضانت کودک به او واگذار شده است، حق ندارد بدون اجازه دیگری کودک را از محل اقامت مقرر بین طرفین به محل دیگر و یا از کشور خارج کند، مگر با صلاحدید و اجازه دادگاه.

در این صورت ممکن است دادگاه از بابت تضمین بازگرداندن کودک تامین (می‌تواند وثیقه مالی باشد) اخذ نماید.

* برخلاف تصور عموم در صورت فوت پدر حضانت و نگهداری کودک با مادر است و شوهر کردن مادر تاثیری ندارد.

در صورتی‌که پدر و مادر هر دو فوت کرده باشند، حضانت با جد پدری و پس از آن با سایر خویشاوندان طفل بر مبنای ترتیبات ارث است.

* حق حضانتی که بر عهده والدین است ممکن است در شرایط خاصی به تقاضای نزدیکان و خویشان طفل یا قیم او، از والدین سلب شود.

از نظر قانونی هر یک از پدر و مادر که دچار فساد اخلاقی و فحشا، اعتیاد به مواد مخدر، الکل و بیماری‌های روانی و مسری باشند و یا از کودک سوء استفاده کنند و او را وارد مشاغل ضد اخلاقی مانند تکدی‌گری و فحشا نمایند و یا مبادرت به ضرب و جرح کودک کنند، صلاحیت حضانت از وی گرفته خواهد شد.

هر یک از پدر یا مادر که مدعی عدم صلاحیت طرف مقابل است، می‌تواند دادخواست سلب حضانت را به دادگاه ارائه کند. البته صرف ادعا کافی نیست و مدعی باید دلایل و مدارک قابل قبولی هم به دادگاه ارائه دهد.

ممکن است دادگاه موارد دیگری را نیز مشمول عدم مواظبت یا انحطاط اخلاقی دارنده حضانت بداند؛ مانند کار وقت‌گیری که مانع نگه‌داری شایسته طفل باشد، یا سهل‌انگاری و بی‌توجهی مداوم به سلامت جسمانی یا تربیت اخلاقی طفل که تشخیص آن با دادگاه است.