متاسفانه با درکی که عده‌ای از سرمایه اجتماعی دارند، شکل‌گیری آن را عامل تضعیف می‌دانند و به همین دلیل راه را به روی سرمایه‌های اجتماعی می‌بندند و با اینکه ممکن است برای مدتی عرصه‌های کوچکی چون ورزش و هنر را باز بگذارند، اما به محض اینکه ببینند در چنین عرصه‌هایی نیز سرمایه های اجتماعی کوچکی شکل می‌گیرند، راه را می‌بندند.

در هفته‌های اخیر، یکی از نخستین برنامه‌هایی که قربانی سلیقه خاص مدیران جام جم شده و جنجال زیادی به راه انداخته، برنامه محبوب «90» است. برنامه ای که بنابر اعتراف مسئولان قبل و فعلی صداوسیما پربیننده‌ترین در سالهای اخیر بوده است.

اخیراً هم در «پنجمین جشنواره تلویزیونی صداوسیما» یک نظرسنجی پرحاشیه برگزار شد که ابتدا اعلام شد آراء شرکت کنندگان آن جا به جا شده و سپس با فشار افکارعمومی نتایج واقعی اعلام شد که بر اساس آن برنامه نود رتبه اول را در میان مخاطبان سیما کسب کرد. 

فردوسی پور: در رسانه به من بی‌مهری شد

در کانون توجه قرار گرفتن مجدد این برنامه و اظهارات عادل فردوسی پور در اختتامیه جشنواره صداوسیما که گفته بود«من فرزند رسانه ملی هستم و خوشحالم که در سخت‌ترین سال کاری‌ام که در رسانه به من بی‌مهری شد، دو جایزه گرفتم» در نهایت به تعطیلی برنامه نود منجر شد!

بعد از آن روابط عمومی سازمان صدا وسیما اعلام کرد «عادل فردوسی‌پور دیگر در این برنامه نخواهد بود اما در شبکه ۳ خواهد ماند.»

اوج عصبانیت رئیس شبکه3 از نود

کنارگذاشتن فردوسی‌پور از برنامه محبوب نود اما، بازتاب‌های بسیار وسیعی در شبکه‌های اجتماعی داشت. به نحوی که کمتر هنرمند یا چهره اجتماعی و سیاسی را می‌توان دید که نسبت به حذف او از این برنامه واکنشی نشان نداده باشد.

این نخستین بار نیست که مدیر جوان شبکه 3 دست به حذف عادل فردوسی پور می زند، بلکه از چند ماه قبل نیز در یک نوبت، «90» بدون فردوسی پور روی آنتن رفت و  این بار در گامی فراتر، دستور جمع آوری دکور و استودیوی 90 هم صادر شد. 

عادل فردوسی پور؛ مبدع یک رویای ایرانی

عادل فردوسی‌پور به تعبیر یک جامعه شناس«مبدع یک رویای ایرانی» و چهره ای بود که می توان موقعیت اش را با مشهورترین مجریان دنیا مقایسه کرد.

به گفته محمد فاضلی، فردوسی پور به رؤیای مردم برای داشتن برنامه تلویزیونی گفت‌ و گو محور، بدون سانسور و پرده‌پوشی، تخصصی و شفاف‌کننده جامه عمل پوشانده و با آنکه نود از جنس فوتبال بود، اما رؤیای داشتن چنین برنامه‌هایی برای سیاست، اقتصاد، جامعه و فرهنگ را هم در ایرانیان پرورش داد. از این رو باید گفت که فردوسی پور شایسته حذف شدن نیست.

«نود» تنها برنامه تلویزیونی بود که باوجود قدمتی 20 ساله، هیچ‌گاه برای مخاطبین میلیونی‌اش کهنه نشد. بنابراین بهتر است که صداوسیما به جای حذف انتقام‌جویانه چنین برنامه‌هایی، به دنبال کشف چرایی محبوبیت‌شان باشد.
اما برخلاف کسانی که ناباورانه حذف یک برنامه 20 ساله و محبوب از تلویزیون را عملی شجاعانه خوانده و حتی به رئیس شبکه سوم بابت انجام این اقدام تبریک می‌گویند، برخی جامعه شناسان معتقدند با آنکه موضوع سرمایه‌های اجتماعی پهنه گسترده‌ای را در برمی‌گیرد اما مجری این برنامه نیز خود سرمایه‌ای اجتماعی محسوب می‌شود که حذفش می‌تواند همان تبعاتی را در پی داشته باشد که بی‌توجهی به سایر سرمایه‌ها دارد.

بخش‌هایی از حاکمیت از سرمایه اجتماعی بدش می‌آید

سعید معیدفر در گفت و گو با خبرنگار جماران ، گفت: اساساً بحث سرمایه‌های اجتماعی محدود به حذف یک مجری محبوب تلویزیونی نمی‌شود، بلکه فراتر از آن است. سرمایه اجتماعی امری جمعی بوده و فردی نیست و معطوف به یک شخص نمی‌شود. فرآیندی که در آن حوزه تعاملات، مشارکت و ارتباطات گسترش پیدا می‌کند و موجب رشد و هم افزایی و توسعه می شود، سرمایه اجتماعی نامیده می شود.

این جامعه شناس در ادامه گفت: در اطراف برنامه 90 تعاملاتی شکل می‌گرفت که افراد می‌توانستند با یکدیگر گفت و گو کرده یا نقد کنند. با توجه به اینکه در حوزه های دیگر جامعه ما روزنه‌ها بسته هستند و فرصتی برای گردش سرمایه اجتماعی وجود ندارد، تنها جایی که افراد می‌توانند برای هم افزایی فکری  و ذهنی خود را درگیر کنند حوزه‌هایی نظیر ورزش و هنر هستند که اگر در آنها نیز انباشت سرمایه‌ای جزیی ایجاد شود با مواجهه ای که صداوسیما در طی زمان و به ویژه با برنامه 90 در هفته های اخیر داشته، نشان دهنده این است که بخش‌هایی از حاکمیت از سرمایه اجتماعی بدش می‌آید.

نحوه مواجه بخشی از قدرت با سرمایه‌ اجتماعی، موجب انهدام جامعه می‌شود

وی افزود: به نظر می‌رسد بخش‌هایی از قدرت در ایران تمایلی به شکل‌گیری سرمایه اجتماعی در هیچ عرصه‌ای ندارد، بلکه صرفاً در صدد تقویت حوزه‌های زیرمجموعه خود هستند. از آنجا که ترسی نسبت به سرمایه‌های اجتماعی در ساختار قدرت ما وجود دارد، ضرورت حفظ آن از میان می‌رود. آنها متاسفانه با درکی که عده‌ای از سرمایه اجتماعی دارند، شکل‌گیری آن را عامل تضعیف می‌دانند و به همین دلیل راه را به روی سرمایه‌های اجتماعی می‌بندند و با اینکه ممکن است برای مدتی عرصه‌های کوچکی چون ورزش و هنر را باز بگذارند، اما به محض اینکه ببینند در چنین عرصه‌هایی نیز سرمایه های اجتماعی کوچکی شکل می‌گیرند، راه را می‌بندند.

معیدفر با بیان اینکه تبعات رویکرد علیه سرمایه اجتماعی در جامعه قابل لمس است، گفت: متاسفانه این نحوه مواجه بخش‌هایی از قدرت با سرمایه‌های اجتماعی و انهدام آنها اگرچه ممکن است موجب بقای قدرت این بخش در کوتاه‌مدت شود ولی در دراز‌مدت چیزی از جامعه باقی نگذاشته و موجب انهدام آن می‌شود. این رویکرد در عرصه‌های مختلف باعث هرج و مرج شده و می‌تواند برای ساختار قدرت مشکل ایجاد کند.

حذف برنامه ای شبیه نود منجر به گسترش بی‌اعتمادی در جامعه می شود

وی اظهار داشت: حذف سرمایه‌های اجتماعی در جامعه باعث از بین رفتن امید و اعتماد می‌شود و جامعه‌ای مسخ شده و بی‌خاصیت می‌سازد که گرایش به اعتیاد در آن شدت پیدا می‌کند. زمانی که عده‌ای برای رسیدن به مقاصد خود، جلو انرژی‌های مثبت درون جامعه را می‌گیرند، انرژی‌های منفی در آن به گردش درخواهد آمد. طبیعی است که در چنین حالتی، جامعه بی‌تحرک و بی عرضه خواهد شد.

این جامعه شناس در پایان گفت: حذف برنامه‌هایی نظیر نود که از مخاطبان بالایی برخوردار است می‌تواند منجر به گسترش بی‌اعتمادی در جامعه شود. مردم وقتی می‌بینند که چه بلایی بر سر آرای آنها می‌آید و هرجا که می‌خواهند اظهارنظری کنند، مانعی جدی بر سر راهشان ایجاد می‌شود. بنابراین کم کم بی‌اعتمادی نسبت به نظرسنجی‌های صداوسیما و بسیاری موارد دیگر به وجود می آید. هم صداوسیما و هردستگاهی که با خیانت موجب بی‌اعتمادی مردم می‌شوند، آسیب می‌بینند و هم جامعه را دچار آسیب می‌کنند.

صداوسیما به جای حذف برنامه 90، به دنبال کشف چرایی محبوبیت‌اش باشد

بنابر مطالعه‌ای که نشریه «نیوزویک» در سال 2009 انجام داده، عادل فردوسی‌پور یکی از محبوب‌ترین چهره های اجتماعی ایران است و هیچ‌کس نمی‌تواند انکار کند با اینکه برنامه نود در ساعات پایانی دوشنبه شب‌ها پخش می‌شد و گاهی تا نیمه‌های شب ادامه پیدا می‌کرد، اما میلیون‌ها نفر بیننده را پای تلویزیون قرار می‌داد. موضوعی که برای هیچکدام از برنامه های تلویزیون با هر میزان جذابیت اتفاق نمی‌افتد.