یك ایران است و 14 میلیون هكتار جنگل انبوه و نیمه‌انبوه و تنك و ماندابی و دست‌كاشت و یك عالم ماجرا، چه زیر نقاب سیل كه مثل این اواخر درختان را از ریشه كند، چه زیر ماسك قاچاق چوب كه تا تیغش ببرد می‌برد...
یك ایران است و 14 میلیون هكتار جنگل انبوه و نیمه‌انبوه و تنك و ماندابی و دست‌كاشت و یك عالم ماجرا، چه زیر نقاب سیل كه مثل این اواخر درختان را از ریشه كند، چه زیر ماسك قاچاق چوب كه تا تیغش ببرد می‌برد و چه زیر صورتك آفات و امراض كه مثل خوره افتاده است به جان جنگل‌ها. این كه بالاخره وسعت واقعی جنگل‌های كشور چقدر است محل بحث است، این كه هرسال چه مقدار از جنگل‌ها به شكل‌های مختلف از بین می‌رود نیز محل مناقشه است، ولی همین جنگل‌هایی كه برایمان مانده، همین نقطه‌های سبزی كه 8درصد مساحت ایرانند ضروری است كه حفظ شود. در مورد عمده‌ترین تهدیداتی كه جنگل‌های ایران از هیركانی تا زاگرس و ارسباران را تهدید می‌كند با كامران پورمقدم، رئیس شورای‌عالی جنگل گفت‌وگو كردیم؛ مسؤولی كه می‌گوید برای مهم‌ترین چالش‌های جنگل در سال 98 برنامه وجود دارد.
شاهدان عینی می‌گویند در مناطق سیل‌زده غرب و جنوب‌غرب كشور همراه سیلاب، درخت‌های بلوط هم وارد شهر و خانه‌های مردم شده. آیا درباره خسارت‌هایی كه سیل به جنگل‌های زاگرس وارد كرده پایشی انجام داده‌اید؟
چون هنوز در این مناطق امدادرسانی در جریان است و شرایط برای بازدیدهای ما مهیا نیست چنین پایشی انجام نشده كه در زمان مناسب این كار صورت خواهد گرفت، ولی مطمئنا بخشی از پوشش گیاهی به‌واسطه جاری شدن سیل دچار آسیب شده است. البته این سیل با وجود داشتن خسارات مالی سنگین برای جنگل‌های زاگرس بسیار مفید بود.
از چه نظر؟
از سال‌های گذشته جنگل‌های زاگرس دچار خشكیدگی گسترده شده و گرفتار بیماری زغالی و انواع آفات و امراض نیز هست كه عامل اصلی آن خشكسالی و كمبود رطوبت بوده است. بارندگی‌های اخیر اما بسیاركمك كرد تا رطوبت عرصه‌های جنگلی تا حد زیادی تامین شود و برای پوشش گیاهی فرصت رویش مجدد ایجاد شود.
این بارندگی‌ها می‌تواند ما را به كنترل آفات و امراض جنگل‌های زاگرس نیز امیدوار كند؟
مسلما فرصت خیلی خوبی را مهیا می‌كند. البته مدیریت آفات خودش مراحل و تكنیك‌های خاصی دارد كه همواره اجرا می‌شده، اما چون خشكسالی به گسترش این آفات و امراض دامن زده و باعث ضعف درختان و پوشش گیاهی شده می‌توانیم لااقل امسال امیدوار باشیم.
این در مورد جنگل‌های هیركانی هم صدق می‌كند؟
بله. پایشی كه سال گذشته درجنگل‌های هیركانی انجام دادیم نشان داد بخش‌هایی ازجنگل‌های شمال نیز به‌شدت دچار خشكیدگی شده است. شاید برای عده‌ای غیرقابل باور باشد كه در منطقه پربارش شمال كشور این اتفاق رخ داده، ولی بررسی‌های ما نشان داد در منطقه گیلان و سیاهكل، جنگل‌ها از خشكی بالایی رنج می‌برند و رطوبت به‌شدت در آن منطقه كاهش یافته. خوشبختانه بارندگی‌ها به‌ویژه درشرق جنگل‌های هیركانی به بالارفتن سطح رطوبت بسیار كمك كرد. هم‌اكنون تقریبا خاك جنگل از رطوبت اشباع شده و فرصت خوبی برای كنترل آفات و امراض درجنگل‌های هیركانی به وجود آمده است.
سال 98 برنامه سازمان جنگل‌ها برای كنترل آفات و امراض جنگل‌ها چیست؟
برنامه‌های ما به دو بخش جنگل‌های هیركانی و جنگل‌های زاگرس تقسیم می‌شود. جنگل‌های هیركانی گرفتار آفاتی همچون شب‌پره شمشاد و عسلك است و جنگل‌های زاگرس گرفتار بیماری زغالی و خشكیدگی. از سال گذشته ستاد ویژه‌ای با حضور صاحب‌نظران و كارشناسان زبده تشكیل دادیم و برنامه‌های مدیریتی را برای كنترل این آفات تدوین كردیم. كارهای اجرایی مقدماتی از اواخر سال 97 شروع شد و اصل برنامه امسال اجرا می‌شود كه امیدواریم بتوانیم با عملیات بهداشتی و پرورشی و پرداختن به احیای این رویشگاه و نیز تامین قلمه‌های شمشاد و ایجاد نهالستان‌هایی كه آلودگی نداشته باشند رویشگاه هیركانی را نجات دهیم، اما درجنگل‌های زاگرس برنامه جامع مدیریت بوم سازگان جنگلی زاگرس را در انتهای سال 97 تدوین كردیم و راهبردهای اجرایی و عملیات اجرایی به همراه نقشه‌هایی كه مناطق را پهنه‌بندی كرده و شدت خشكیدگی را مشخص كرده، تعیین كردیم. ذخیره نزولات جوی برای افزایش سطح رطوبت و برنامه‌های احیایی، بهداشتی و پرورشی و مدیریت چرای دام در زاگرس نیز در دستوركار است. قصد داریم آن بخش از جنگل‌های زاگرس را كه هنوز پتانسیل بالایی برای رویش دارد و تاج پوشش آنها 50 درصد است هم به صورت كامل قرق كنیم تا مناطق ذخیره‌گاهی‌مان افزایش یابد.
خیلی‌ها این روزها می‌گویند سیل گلستان با جنگل‌تراشی در این استان مرتبط است. شما نابودی جنگل‌ها را متهم ردیف چندم وقوع سیلاب‌های اخیر می‌دانید؟
این كه جنگل‌تراشی به صورت وسیع اتفاق افتاده و نقاط وسیعی درگیر شده باشد را نمی‌توانم تایید كنم، اما این كه تخریب در جنگل‌ها به صورت پراكنده و به شكل قطع‌های غیرمجاز و دور از چشم ماموران قانون اتفاق می‌افتد مسلما در وقوع سیلاب‌ها بی‌ثاتیر نیست. پوشش گیاهی چه جنگل و چه مرتع دركاهش روان آب‌ها و كنترل فرسایش خاك نقش دارد، اما در سیل گلستان شاید كاهش پوشش گیاهی یا افت عملكرد آن در كنترل سیلاب عامل چندم باشد. بارش‌ها در این استان به حدی بود كه رطوبت خاك افزایش یافت و خاك جنگل از رطوبت اشباع شد و توان جذب بارش‌های بیشتر را از دست داد و سبب شكل‌گیری سیلاب شد.
شما از شش هكتار جنگل‌تراشی به قصد زمین‌خواری در منطقه كانی دینار مریوان مطلع هستید؟
نه، متاسفانه اطلاعی نداریم. احتمالا یگان حفاظت سازمان جنگل‌ها اطلاعات بیشتری دارد.
به یگان حفاظت اشاره كردید. این اواخر شنیدیم كه نیروهای جنگلبانی و حفاظتی قرار است تعدیل شوند. این موضوع قطعی است؟
این موضوع را كاملا تكذیب می‌كنم و اساسا در سازمان جنگل‌ها با آن مخالفیم. موضوع این است كه ما در قالب طرح تنفس جنگل‌های شمال كه از مفاد برنامه ششم توسعه است بهره‌برداری چوبی از جنگل‌های شمال را متوقف كرده‌ایم و هرگونه بهره‌برداری ممنوع است. این درحالی است كه بخشی از نیروهایی كه در طرح‌های بهره‌برداری تحت عنوان قرق‌بان فعال بودند بعد از توقف طرح، كاری نداشتند. البته با حمایت‌های دولت دستمزد این افراد هرچند نامنظم، ولی پرداخت شد و سیاست دولت و سازمان این است كه حفاظت از جنگل‌ها همچنان با كمك این افراد ادامه یابد. بنابراین هیچ‌وقت صحبت از تعدیل، خروج یا اخراج این نیروها نبوده. برنامه ما این است كه با تقویت شركت‌هایی كه مجری كارهای حفاظتی درحوزه جنگل هستند بخش‌های زیادی از جنگل‌ها را حفاظت كنیم. نیروهای حفاظتی هم حتما كارشان در قالب شركت‌های حفاظتی ادامه خواهند یافت.
طبق گفته‌های شما سیاست سازمان جنگل‌ها دارد به سمت توسعه پیمانكاری پیش می‌رود. این برای جنگل‌ها خطرناك نیست؟
نه، موضوع این نیست. ما براساس قانون از ابتدای سال 99 باید طرح‌های مدیریت پایدار جنگل را جایگزین طرح‌های جنگل‌داری كنیم. دستورالعمل مدیریت پایدار جنگل تدوین شده و كارهای مطالعاتی آن امسال آغاز و تا پایان سال برای اجرا و سپردن به مجریان آماده می‌شود تا جایگزین طرح‌های قبلی مدیریت چوبی جنگل‌ها شود، اما تا آماده شدن این طرح نمی‌توانیم جنگل‌ها را رها كنیم و ناچاریم از نیروهای قرق‌بان و یگان حفاظت در قالب شركت‌های حفاظتی استفاده كنیم تا این یك‌سال هم بگذرد و به اصل اجرای مدیریت پایدار جنگل برسیم.
شما در لابه‌لای صحبت‌های خود گفتید كه بهره‌برداری چوبی از جنگل‌های شمال متوقف شده، اما در جاده‌های اصلی و فرعی شمال كشور همواره كامیون كامیون پر از چوب درختان می‌بینیم. موضوع چیست؟
ما مجوزی برای بهره‌برداری صادر نمی‌كنیم و این كار ممنوع است. عمدتا این كامیون‌ها چوب‌های حاصل از زراعت چوب یا درختان افتاده جنگلی را برای صنایع چوب حمل می‌كنند.
ولی بررسی‌های میدانی ما نشان می‌دهد كه خرید و فروش چوب‌های جنگلی در جریان است.
چون بهره‌برداری چوبی از جنگل‌های شمال ممنوع است براساس قانون همه خودروها و وسایل نقلیه حامل چوب باید برگه و مجوز حمل داشته باشند و اگر نداشته باشند توسط پاسگاه‌ها متوقف می‌شوند.
برخی معتقدند طرح تنفس جنگل باعث كوچ قاچاقچیان چوب به جنگل‌های زاگرس و حتی ارسباران شده. این را تایید می‌كنید؟
قطعا منع بهره‌برداری از جنگل‌های شمال در سال‌های اخیر باعث افزایش قیمت چوب دركشور شده و طبیعتا عاملی تحریك‌كننده برای افراد سودجوست. قاچاق چوب معضلی است كه از دیرباز درهمه نقاط جنگلی كشور وجود داشته برای همین نمی‌شود گفت كه قاچاق چوب به خاطرطرح تنفس جنگل است. با این حال تایید می‌كنم كه قطع‌های غیرمجاز در جنگل‌های زاگرس، در بیشه‌زارها و حاشیه رودخانه‌ها توسط افرادی سودجو انجام شده و می‌شود كه البته برخورد با آنها همواره وجود داشته است. یگان حفاظت سازمان جنگل‌ها موظف شده این گلوگاه‌ها را شناسایی كند. برای همین كانكس‌های حفاظتی را در مناطقی كه احتمال می‌دادیم این پدیده رشد دارد، افزایش داده‌ایم و گشت‌های مراقبتی درجنگل‌های زاگرس و ارسباران را بیشتر كرده‌ایم. از سوی دیگر سازمان جنگل‌ها طرح توسعه زراعت چوب، تهیه نهال‌ها و قلمه‌ها را هم در دستور كار دارد تا با تامین بخشی از نیاز چوبی كشور انگیزه‌ها برای قاچاق چوب به حداقل برسد.
گردش مالی قاچاق چوب در كشور ما حول و حوش چه عددی می‌چرخد؟
من آماری ندارم، چون قاچاق پدیده‌ای مخفی است و قابل محاسبه نیست.
می‌توانیم تخمین بزنیم سالانه قاچاقچیان چند هكتار جنگل را می‌بلعند؟
اگر قاچاق چوب اتفاق می‌افتد به صورت متمركز نیست، بلكه جسته گریخته اتفاق می‌افتد و نمی‌شود گفت فلان عرصه یكدفعه پاك تراشی می‌شود. قاچاق چوب عموما در دل جنگل یا دور از انظار اتفاق می‌افتد و برآورد كردن آن كار سختی است.