پایتخت ایران جز معدود کلان‌شهرهای جهان است که فعالیت در آن فقط به ساعات اداری - طول روز- محدود است در حالی که ساکنان عمده شهرهای بزرگ دنیا حتی کشورهای اسلامی، بخشی از فعالیت‌هایشان در حوزه خرید، ورزش و گردشگری را در زمان شب انجام می‌دهند به طوری که حجم ترددهای شبانه درون‌شهری در آنها دست‌کمی از روز ندارد.

اما در تهران شب‌مردگی به‌خصوص در دو منطقه مرکزی شهر که ناشی از تمرکز ساختمان‌های اداری و کمبود سرانه خدماتی است، کاهش فعالیت‌های شبانه را سبب شده است. برای رفع این مسئله، مدیریت شهری تهران مدت‌ها است تلاش می‌کند شب‌های پایتخت را همانند روزهایش زنده کند.

زندگی شبانه در کشورهای اسلامی

وجود زندگی شبانه پویا و سرزنده در مراکز شهری یکی از ویژگی‌های بارز شهرهای موفق دنیاست، بسیاری از فضاها در تهران از جمله در مراکز درون شهری و به‌خصوص در مناطق ۶ و ۱۲، عملکردهایی را دربردارند که محدود به ساعات اداری در شهرهاست و پس از پایان این ساعات این نواحی از شهر به ناامن‌ترین نواحی شهر تبدیل دچار سکوت و بی‌تحرکی می‌شوند.

در شهرهای مختلف دنیای اقدامات بسیاری در زمینه احیای منظر و زیست شبانه آنها انجام شده است. شهرها برای موزه‌گردی، رفتن به سینما و تئاتر در اوقات شبانه مردم محلی و همچنین توریست‌ها تاکید دارند. گسترش عرصه حیات شبانه و فعالیت‌های غالب آن مزایا و عایدی‌های اقتصادی فراوانی را برای شهرهای مختلف به وجود آورده است.

این وضعیت مختص کشورهای غربی نیست و در کشورهای همسایه از جمله کشورهای اسلامی نیز این ویژگی دیده می‌شود و به عنوان مثال شب‌های دبی همچون روزها دارای ترافیک اتومبیل‌ها بوده و رستوران‌های ساحلی و فروشگاه‌ها و مراکز تفریحی مخاطبان فراوانی دارد. وضعیتی که در سایر شهرهای خاور میانه مانند استانبول یا قاهره نیز به خوبی دیده می‌شود.

از طرف دیگر در شهرهای مذهبی آسیای غربی همچون مکه و مشهد و کربلا زیست شبانه نه در رستوران‌ها و قهوه خانه‌ها بلکه در مراکز مذهبی و زیارتی توسط افراد مذهبی رخ می‌دهد.

مصوبه زمستانی شورا برای زندگی شبانه تهرانی‌ها

اما مشخصه اصلی زیست شبانه در تمام این شهرها قانونی و موجه بودن بسیاری از فعالیت‌های ذکر شده در شب‌های آنها است. به همین دلیل امکانات امنیتی و حمایتی فراوانی برای حمایت از بعد شبانه زندگی شهری انجام شده است؛ اما در کلان‌شهر تهران عمدتاً بعد از ساعت ۱۲ شب فعالیت‌های بسیاری از مراکز تجاری و تفریحی تعطیل می‌شود. زمستان سال گذشته در جریان تصویب برنامه ۵ ساله سوم قرار بر این شد که طرح زیست شبانه برای مناسبت‌های مذهبی به طور پایلوت و آزمایشی آغاز شود.

مطابق با مصوبه زمستان سال گذشته شورای شهر قرار بود از ابتدای اردیبهشت ماه در پنج خیابان معروف شهر تهران، شرایط برای تفریح، گذراندن اوقات فراغت، گردشگری و در عین حال خریدهای خرد فراهم شود تا به این ترتیب بخشی از ترافیک خیابان‌هایی از شهر که در ساعات روز با تراکم فوق‌العاده‌ای نسبت به سایر محلات شهر برای خرید و تفریح مواجه هستند به ساعات پایانی شب منتقل شود.

این فاز آزمایشی زیست شبانه به مدت سه ماه از ساعت ۲۴ تا ۳ بامداد پیش‌بینی شده و سپس شهرداری تهران با تهیه طرح جامع آن نسبت به گسترش محدوده‌های ویژه زیست شبانه اقدام کنند.

این فاز آزمایشی زیست شبانه به مدت سه ماه از ساعت ۲۴ تا ۳ بامداد پیش‌بینی شده و سپس شهرداری تهران با تهیه طرح جامع آن نسبت به گسترش محدوده‌های ویژه زیست شبانه اقدام کنند.

در قالب این طرح آزمایشی، مراکز خرده‌فروشی، خدماتی، فرهنگی و گردشگری در پنج محدوده مشخص شهر اجازه ارائه خدمات به شهروندان را دارند. هر چند فرماندار تهران اواخر سال گذشته با ارسال نامه‌ای به شورای شهر با مصوبه شورای شهر برای اجرای این طرح به‌صورت آزمایشی مخالفت خود را اعلام کرده بود اما بررسی‌های انجام شده نشان می‌دهد مطابق با ضوابط و مقررات، اعتراض به مصوبه شورای شهر از سوی فرمانداری باید با اعلام نظر هیأت تطبیق و نه به‌صورت شخصی انجام شود. پیگیری‌های شورای شهر تهران نیز حاکی از آن است که هیأت تطبیق فرمانداری تهران نظر مخالفی در خصوص اجرای این طرح در شهر تهران ندارد. از این رو مصوبه شورای شهر خطاب به شهرداری در خصوص تهیه طرح زیست شبانه ظرف سه ماه و اجرای فاز آزمایشی آن از ابتدای اردیبهشت ماه امسال برای شهرداری لازم‌الاجرا خواهد بود.

زهرا نژاد بهرام عضو هیأت رئیسه شورای شهر تهران در مورد مصوبه شورای شهر در مورد زیست شبانه در تهران با بیان اینکه موضوع زیست شبانه بسیار مهم است چرا که می‌توان از این فضا در راستای حل مشکلات شهر استفاده کرد، می‌گوید: یکی از دستاوردهای گسترش زیست شبانه، حل مشکل فضاهای بی دفاع شهری است و همچنین توسعه زیست شبانه موجب ارتقای امنیت و نشاط اجتماعی می‌شود.

وی با بیان اینکه تمام تلاشمان این بود که در تصویب طرح حیات شبانه، به این سه مقوله (امنیت، نشاط و رفع فضاهای بی دفاع) توجه ویژه‌ای داشته باشیم، می‌گوید: همچنین توسعه زیست شبانه موجب فعال شدن اقتصاد می‌شود و بر همین اساس برای پویایی طرح مذکور، مذاکراتی با ناجا و سایر نهادهای مرتبط انجام دادیم تا این مهم توسعه یابد و خوشبختانه رویکرد ناجا هم در این زمینه مثبت بوده است.

عضو هیأت رئیسه شورای شهر تهران با بیان اینکه پیشنهاد ما بر این است که طبق مصوبه شورا، شهرداری تهران ۵ محور را برای توسعه زیست شبانه در تهران انتخاب کنند و با همکاری نهادهای مختلف نسبت به تجهیز و تأمین زیرساخت‌ها اقدام کند، اضافه می‌کند: بر اساس مصوبه، شهرداری می‌بایست در یک برنامه کوتاه مدت از ابتدای اردیبهشت ماه که مصادف با اعیاد شعبانیه است به مدت سه ماه در ۵ محور از ساعت ۲۴ تا ۳ بامداد زیست شبانه را اجرایی کند.

وی با بیان اینکه این طرح باید در ابتدا به صورت پایلوت اجرایی شود تا نقاط ضعف و قوت آن مشخص شود، می‌گوید: شهرداری باید نسبت به معرفی ۵ محور یا خیابانی که امکان اجرای زیست شبانه در آن است، هرچه سریع‌تر اقدام کند تا مقدمات برپایی آن فراهم شود.

مجوز توسعه زیست شبانه با تأیید شورای امنیت ملی

اما یک روز مانده به مهلت اعلام شده هنوز خبری از برنامه‌های عملیاتی شهرداری در این رابطه نیست. محمد سالاری، رئیس کمیسیون معماری و شهرسازی شورای شهر تهران هم به مهر می‌گوید: یکی از رویکردهای اولویت دار شهر تهران موضوع نهادینه کردن حیات و زیست شبانه در برخی از فضاها و محلات شهر تهران است به همین دلیل در فرایند تصویب برنامه پنج ساله سوم شهر تهران یکی از سرفصل‌های مهم و مواد برنامه پنج ساله به موضوع حیات شبانه اختصاص پیدا کرد. این برنامه علاوه بر اینکه در شورای شهر تهران مصوب شد به تصویب هیأت تطبیق فرمانداری تهران نیز رسید.

کمیسیون معماری و شهرسازی هم طرحی را تحت عنوان الزام شهرداری تهران به ارائه برنامه‌های عملیاتی زیست شبانه ارائه و در صحن مطرح کرد و همه همکاران و کمیسیون‌های تخصصی هم از این رویکرد حمایت کردند و قرار بر این شد از اول اردیبهشت ماه برنامه‌های عملیاتی اجرای زیست شبانه آغاز شود.

سالاری با بیان اینکه پیش بینی شده بود این طرح ابتدا به صورت پایلوت در برخی از این معابر و مکان‌ها اجرایی شود و پس از عملیاتی شدن مدیریت شهری بتواند با بازخوردهایی که می‌گیرد فازهای بعدی را آغاز کند می‌گوید: متأسفانه فرماندار تهران در نامه‌ای مخالفت خود را با این طرح اعلام کرد، در پیگیری‌هایی که از نماینده شورا در هیأت تطبیق داشتیم به صراحت اعلام شد که این مصوبه در فرصت زمانی دو هفته‌ای که باید در این هیأت مطرح می‌شده، مورد بررسی قرار نگرفته است و فرماندار تهران شخصاً این اعلام مخالفت را کرده که برای تصمیم‌گیری در این موضوع باید نهادهای امنیتی و حاکمیتی فرادست از جمله شورای عالی امنیت ملی تصمیم‌گیری کنند ضمن اینکه ما به این رویکرد پاسخگویی اعتراض داریم و ملاک تصمیم‌گیری در شورا فرمانداری یا هیأت تطبیق باید قانون باشد بنابراین شخص فرماندار نمی‌تواند با مصوبه شورا مخالفت کند، واقعاً این اعتراض را به لحاظ محتوایی داریم که چطور می‌شود تمامی مطالعات که توسط نهادهای امنیتی در کشور در خصوص حیات شبانه و تبعات مثبت آن در ارتقا امنیت شهر و هم کیفیت زندگی و افزایش سرزندگی شهر وجود داشته نادیده گرفته شود.

فرماندار تهران شخصاً اعلام مخالفت کرده که برای تصمیم‌گیری در این موضوع باید نهادهای امنیتی و حاکمیتی فرادست از جمله شورای عالی امنیت ملی تصمیم‌گیری کنند

اما در مجموع با استقبالی که کارشناسان و صاحب نظران کشور از این رویکرد شورای شهر انجام دادند در حال بررسی چرایی مخالفت فرمانداری هستیم و تلاش می‌کنیم با توجه به رویکرد مدیریت شهرداری و شورا در شب‌های رمضان این طرح به صورت پایلوت اجرایی شود. سالاری، رئیس کمیسیون معماری و شهرسازی شورای شهر تهران اضافه می‌کند: حیات شبانه در زندگی مردم ایران سابقه داشته هم در مناسبت‌های مذهبی و هم در جشن‌های ملی و هم در شب نشینی ها و طی سال‌های گذشته این موضوع به صورت پایلوت و موضعی در برخی از نقاط اجرایی می‌شده با توجه به نحوه و سبک زندگی مردم تهران نیاز است شب‌ها که ترافیک و ازدحام کمتر است امکان گذران اوقات فراغت فراهم شود.

علی اعطا، سخنگوی شورای شهر تهران هم در رابطه با اجرای فاز نخست زیست شبانه که قرار بود از ابتدای اردیبهشت ماه اجرایی شود هم از پیگیری‌هایی که در این رابطه از معاونت فرهنگی اجتماعی شهرداری تهران انجام داده اشاره می‌کند و به مهر می‌گوید: این معاونت در حال فراهم کردن بسترهای مناسب برای اجرایی شدن این طرح است

او می‌گوید: قرار نیست زیست شبانه تنها در یک نقطه شهر متمرکز باشد بلکه ایده کلی این است که مجموعه‌ای از نقاط در شهر تهران که ظرفیت این موضوع را دارند به حیات شبانه اختصاص دارند.

وی ادامه می‌دهد که در تلاش هستم در سطح ۲۲ منطقه شهر تهران مکان‌هایی برای حیات شبانه پیش‌بینی شود که در همه مناطق به میزان قابل‌قبولی بحث حیات شبانه تقویت شود. این طرح در حال‌حاضر در مرحله شناسایی و ظرفیت‌سنجی برای نقاط مناسب است، برای شناسایی نقاطی که در نوروز تبدیل به نوروزگاه شده بود هم این ظرفیت‌سنجی انجام شده بود به طور مثال یکی از این نقاط مناسب باغ‌فردوس است یا خیابان برادران مظفر، میدان راه‌آهن یا در منطقه ۱۰ خیابانی که مجاور موزه هفت‌چنار است چنین قابلیتی دارد و شهردار پیشین منطقه ده اعلام کرده بود که بر روی این موضوع کار می‌کند یا در منطقه ۲۲ حاشیه دریاچه خلیج فارس چنین قابلیتی.

سخنگوی شورای شهر تهران می‌گوید «پیشنهاد مطالعه‌ای در این رابطه را به مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهر تهران داده‌ایم که این مطالعات دو منظوره است، ما از آنها خواسته‌ایم نقاطی را در سطح مناطق ۲۲ گانه برای توسعه میدانگاه‌های پیاده شناسایی و معرفی کنند و از این جهت می‌گوئیم دو منظوره که پیش‌بینی ما این است که همان نقاطی که برای توسعه میدان گاه‌های پیاده استفاده می‌شود مناطقی هستند که بیشترین پتانسیل را برای بحث زیست شبانه دارا هستند، این مطالعات امسال آغاز خواهد شد.

اعطا با تأکید بر اینکه ظرفیت‌سنجی مکان‌های مناسب به این دلیل انجام می‌شود که رفتارهای اجتماعی شهروندان به چه ترتیب است می‌گوید اینگونه نیست که ما ابتدا یک نقطه‌ای را معرفی و مشخص کنیم و بعد بگوییم مردم برای حیات شبانه به این نقاط بیایند مسئله‌ای مانند زیست شبانه با دستور و برنامه‌ریزی فردی موفقیت‌آمیز نیست باید پیگیری کنیم تا نقاط مساعد و مکان‌هایی که مردم بیشتر تمایل دارند در آنجا حضور داشته باشند را پیدا کنیم و مدیریت شهری بسترهای لازم را در همان نقاط فراهم کند.

به گزارش مهر، مطابق با مصوبه شورای شهر، شهرداری پنج وظیفه مهم برای اجرای این طرح بر عهده دارد. کسب و کارها و مشاغل سیار مجاز به فعالیت در راسته‌های مشخص شده را شناسایی و معرفی کند. همچنین بر عملکرد آنها در محورهای مشخص شده نظارت مناسب انجام دهد. دیگر تکلیف این مصوبه برای شورای شهر، اجرای آزمایشی طرح زیست شبانه به مدت سه ماه در پنج محور مشخص شده در شهر است. به این منظور نیز شهرداری باید تا شعاع ۵۰۰ متر از محورهای مشخص شده شرایط تفریح شبانه را فراهم کند. همین‌طور هماهنگی لازم با کلیه مراکز خرده فروشی، خدماتی و فرهنگی را در این خیابان‌ها انجام دهد. نهایتاً آنکه حضور و استقرار مشاغل سیار در این خیابان‌ها نباید مصداق سد معبر از سوی نیروهای شهرداری تلقی شود.

دو هفته مانده به آغاز ماه مبارک رمضان نمانده است، هنوز معابری که برای اجرایی آزمایشی زیست شبانه در نظر گرفته شده مشخص نیست اما گفته می‌شود این موضوع در حال پیگیری است.