دانش‌آموزان در ایران ۱۳ هزار و ۹۰۰ ساعت درس می‌گذرانند در حالی که این عدد در جهان کمتر از ۹ هزار ساعت (یعنی حدود ۵ هزار ساعت کمتر از ایران) است ....
زمان آموزش در مدارس ایران و حجم کتابهای درسی چند وقتی است که از سوی مسئولان آموزش‌وپرورش مورد توجه قرار گرفته و هر کدام نظرات مختلفی دارند که گاه در تضاد با یکدیگر است البته نبود وحدت‌نظر و تقابل دیدگاه‌‌ها در بخش‌های مختلف وزارت آموزش‌وپرورش، جزیره‌ای عمل کردن معاونت‌ها و تبعات منفی آن در تصمیم‌گیری برای نظام آموزش‌وپرورش کشور به بحث و بررسی بیشتری نیاز دارد.
در بحث ساعات آموزش و حجم کتابهای درسی در ایران، علی الهیار ترکمن، معاون برنامه‌ریزی و توسعه منابع وزارت آموزش‌وپرورش، بار برنامه درسی را سنگین میداند و آن را به عنوان عاملی موثر در افزایش نرخ نیاز به نیروی انسانی و تحمیل هزینه تلقی می‌کند؛ او در این رابطه به آمار ساعات آموزش در ایران و جهان استناد کرد و گفت: دانش‌آموزان در ایران 13 هزار و 900 ساعت درس می‌گذرانند در حالی که این عدد در جهان کمتر از 9 هزار ساعت (یعنی حدود 5 هزار ساعت کمتر از ایران) است.
در نقطه مقابل، حجت‌الاسلام علی ذوعلم، رئیس سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی است که مانند معاون برنامه‌ریزی و توسعه منابع آموزش وپرورش فکر نمی‌کند، او در جدیدترین اظهارنظر خود گفته است: واقعا حجم کتابهای درسی ما سنگین نیست و این مطالبی که گفته می‌شود غالباً کلی‌گویی است باید توضیح بدهند که کدام کتاب در کدام پایه و در کدام بخش حجم زیادی دارد و علت آن چیست.
با وجود این اظهارنظر، شاید بررسی یکی از نظرات قدیمی‌تر ذوعلم که از تدوین برنامه عمل برای بررسی حجم کتابهای درسی و تناسب آن با زمان اجرا خبر داده بود، جالب باشد؛ او به تسنیم گفته بود: اینکه حجم کدام کتاب‌ها زیاد و تناسب آن با زمان اجرا چگونه است نیاز دارد در پژوهش‌های عمیق به جمع‌بندی برسیم؛ در تلاشیم برای این فرآیند برنامه عمل تدوین و آن را شروع کنیم البته باید با متخصصان و کارشناسان رایزنی بسیاری کنیم و حتماً به سمت کاربردی‌تر کردن برنامه درسی دانش‌آموزان حرکت کنیم، اسناد تحولی نیز بر این موضوع تأکید دارد اما اینکه کاربردی‌تر شدن محتوای کتابهای درسی چگونه و بر چه اساس باید باشد، نیاز به بررسی بیشتر دارد.
دیدگاه دیگر نیز مربوط است به مسعود کبیری، عضو هیئت علمی پژوهشگاه مطالعات آموزش و پرورش و مدیر داده‌پردازی مطالعات تیمز و پرلز که قدری دقیقتر به موضوع نگاه کرده و گفته است: زمان آموزش در ایران نه تنها بیشتر از سایر کشورها نیست بلکه کمتر هم است البته او به سیاست‌گذاری‌هایی هم اشاره می‌کند که در مسیر کیفیت تحصیل تدوین نمی‌شود.
شاید بتوان علت این دیدگاه‌های مختلف را در نوع نگاه هر یک از مسئولان به مقوله آموزش تلقی کرد؛ معاون برنامه‌ریزی و توسعه منابع با نگاهی که تأمین نیروی انسانی و حساب و کتاب مالی بر آن غلبه دارد، ساعات آموزش در ایران را زیاد میداند و همین مسئله را در میزان افزایش نیاز به نیروی انسانی موثر، رئیس سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی، محتوا و تعداد صفحات کتابهای درسی و عضو پژوهشگاه مطالعات آموزش‌وپرورش نیز کیفیت تحصیل و میزان یادگیری بچه‌ها از کتابهای درسی را مهمتر میداند.
البته به نظر می‌رسد حجیم بودن بخش آموزش عمومی به لحاظ هزینه‌های جاری، موجب شده است در سال‌های اخیر پرداختن به مسائل مهم و کلان آموزش‌وپرورش تحت‌الشعاع مسائلی همچون تأمین حقوق معلمان و کسری بودجه آموزش‌وپرورش قرار گیرد.
برای بررسی دقیقتر این موضوع و پاسخ به پرسش‌هایی از این دست که "ساعات آموزش در ایران به نسبت سایر کشورها چگونه است" و "سیاست‌گذاری‌ها در حوزه آموزش‌وپرورش تا چه میزان در مسیر کیفیت تحصیل است" با حیدر تورانی عضو پژوهشگاه مطالعات آموزش‌وپرورش که پیش از این به عنوان سرپرست سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی فعالیت داشت، گفت‌وگو کردیم.
زمان آموزش در ایران بیشتر از سایر کشورها نیست
حیدر تورانی با اشاره به اینکه چند سالی است حجم کتابهای درسی و زمان آموزش، دغدغه ذهنی بسیاری از افراد شده و همین که متوجه می‌شوند بنده در آموزش‌وپرورش هستم، می‌پرسند چرا حجم کتاب‌ها زیاد است و کاهش حجم کتابهای درسی به یک مطالبه عمومی تبدیل شده است، اظهار کرد: تاکنون به این مسئله جواب درستی داده نشده است البته معتقدم حجم کتاب‌ها را باید از ابعاد مختلف سنجید و بعد برایند آن را نتیجه‌گیری کنیم تا مشخص شود حجم کتابهای درسی زیاد است یا کم.
وی افزود: اگر بخواهیم بدانیم حجم کتاب درسی ادبیات فارسی، کم است یا زیاد باید چند مولفه را کنار هم قرار دهیم مثلا ساعت آموزش در ایران برای این درس چقدر است و با سایر کشورها چقدر تفاوت دارد؟ به نظر می‌رسد زمان آموزش ما در برنامه درسی ملی مناسب است و تقریبا با بیشتر کشورها همخوانی دارد در حقیقت زمان آموزش در ایران بیشتر از سایر کشورها نیست.
عضو پژوهشگاه مطالعات آموزش‌وپرورش گفت: آنچه اتفاق می‌افتد این است که در دوره دبیرستان، معلم باید هر جلسه 50 دقیقه سر کلاس درس باشد اما این موضوع رعایت نمی‌شود و در بیشتر مواقع کلاس درس را با 40 دقیقه جمع می‌کنند.
تورانی با اشاره به روش تدریس معلمان بیان کرد: معلمانی که به کار خود مسلط هستند، نمی‌گویند حجم کتاب درسی زیاد است از سوی دیگر معلمان ضعیف‌تر یا سرباز معلمان هم نمی‌گویند حجم کتاب درسی زیاد است چون آنها صفحه‌ای درس می‌دهند و با پداگوژی تعلیم و تربیت و روش تدریس آشنایی ندارند، در این میان معلمانی که در حد وسط هستند به دلیل اینکه آموزش کافی ندیده‌اند و روش تدریس قابل قبولی ندارند نسبت به حجم کتابهای درسی گلایه دارند.
عضو پژوهشگاه مطالعات آموزش‌وپرورش گفت: معمولاً با تألیف کتابهای جدید، در سال نخست معلمان نسبت به سنگین بودن حجم آن گلایه داشتند چون مطالب جدید بود و دوره‌های آموزشی لازم برای آنها برگزار نشده بود اما بعد از گذشت سال نخست و در سال‌های بعد وقتی به مطالب کتاب مسلط می‌شدند، می‌گفتند که حجم آن سنگین نیست.
عوامل موثر در افت کیفیت تحصیل
وی ادامه داد: کیفیت آموزش به مسائل مختلفی از جمله توان معلم در تدریس و تعداد دانش‌آموزان در کلاس درس بستگی دارد، استاندارد جهانی تعداد دانش‌آموزان در کلاس درس بین 15 تا 20 نفر است اما در کلاس‌های درس ما 35 تا 40 دانش‌آموز حضور دارند و معلم در چنین فضایی برای پیشبرد امور آموزشی دچار مشکل می‌شود.
عضو پژوهشگاه مطالعات آموزش‌وپرورش گفت: وسایل کمک آموزشی و کالبد فیزیکی کلاس درس نیز از سایر عوامل موثر در کیفیت تحصیل است در برخی مواقع 25 دانش‌آموز در یک کلاس درس کوچک که شبیه فضای انبار است، درس می‌خوانند همچنین مطالبات والدین از مدرسه نیز مهم است، آنها از مدرسه فقط نمره می‌خواهند.
وی تأکید کرد: اگر ساعاتی که برای زمان تحصیل در نظر گرفته شده است به خوبی رعایت شود همچنین روش تدریس معلمان مناسب‌تر باشد، حجم کتابهای درسی کافی است.
تورانی با اشاره به اینکه مشکلی که در آموزش‌وپرورش وجود دارد این است که همه درباره آن نظر می‌دهند، تصریح کرد: اظهار‌نظرهای غیرکارشناسی باعث می‌شود تا بدفهمی و چندگانه فهمی‌ها درباره مسائل آموزش‌وپرورش ایجاد شود.