کارشناس مدیریت منابع آب با بیان اینکه "شرایط اردیبهشت هم سیلابی است و حتی ممکن است بدتر از فروردین باشد" خاطرنشان کرد: سیلابهای احتمالی اردیبهشت ناشی از بارش‌های سنگینی است که با ذوب برف‌ها همراه خواهد بود.
ناصر ترکش دوز، کارشناس مدیریت منابع آب و مدیرعامل شرکت مهندسی مشاور مهاب قدس در خصوص وضعیت سیلابی کشور اظهار داشت: باید به این نکته توجه داشت که تحقیق و پژوهش، برنامه‌ریزی دقیق و کارشناسی در حوزه سدسازی و به‌دنبال آن احداث سد در موقعیت‌های مکانی درست و کارشناسی شده، می‌تواند خسارات ناشی از سیل را از بین برده و یا به حداقل برساند.
وی افزود: رودخانه‌کارون در 40 کیلومتری شمال شهر اهواز به رودخانه دز می‌پیوندد و از آنجا کارون بزرگ مستقیم وارد اهواز و سپس آبادان و خرمشهر می‌شود؛ شاخه دز خود از دو سر شاخه مهم یعنی سزار و بختیاری تشکیل می‌شود؛ واقعیت این است که بیش از نیم‌قرن از احداث سد دز گذشته و هم‌اکنون حدود 85 درصد از این سد را رسوب گرفته و در صورت ادامه این روند، این رسوب به دهانه نیروگاه می‌رسد.
* سد دز بیشتر پتانسیل خراب شدن به‌علت روگذری سد را دارد
این کارشناس مدیریت منابع آب با بیان اینکه "80 درصد این رسوب از رودخانه بختیاری وارد سد دز می‌شود"، گفت: اگر پیش از این‌ها، سد بختیاری را احداث کرده بودیم، نه‌تنها 80 درصد از آب وارده و رسوب به رود دز را کنترل می‌کردیم، بلکه می‌توانستیم نزدیک به 2 هزار و 500 مگاوات برق (انرژی برق‌آبی) نیز تولید کنیم.
وی ادامه داد: در جریان سیلابهای اخیر، حساسیت بر روی سد دز بسیار بیشتر بود، چرا که سدی به قدمت سد دز که بیش از 50 سال عمر کرده، بیشتر پتانسیل خراب شدن به‌علت روگذری سد را دارد و خسارات فراوانی بر جای خواهد گذاشت؛ بنابراین رهاسازی آب، اصلی‌ترین و سریع‌ترین و تنها کاری بود که در آن موقعیت می توانستیم انجام دهیم تا سیل‌ها از روی بدنه سد سرریز نشود.
* در صورت نبود سد گتوند، شهر اهواز زیر آب می‌رفت
ترکش دوز با بیان اینکه "در برخی از روزها حدود 5 هزار مترمکعب بر ثانیه آب از مخزن سد رهاسازی می‌شد"، گفت: وجود سد گتوند به عنوان پایین‌ترین سد در حوضه رودخانه کارون، کمک بسیار بزرگی برای ما برای کنترل و جلوگیری از وقوع سیل در اهواز بود.
وی افزود: در صورت فقدان این سد، سیلاب رودخانه کارون به مقدار آب رها شده از سد دز می‌پیوست و شهر اهواز را زیر آب می برد و یا اینکه برای جلوگیری از این مشکل، رهاسازی از سد دز می‌بایست متوقف و یا کاهش می‌یافت که این امر خطرات جدی برای سد دز با احتمال سرریز شدن از روی سد را به همراه داشت و در صورت ناتوانی در مدیریت آب، با یک فاجعه بزرگ زیست محیطی روبه رو بودیم و سیل کارون ، در اهواز باعث بروز فاجعه می‌شد.
* قطعا برای حفاظت از شهرهایمان باید سد احداث می‌کردیم
این کارشناس مدیریت منابع آب با بیان اینکه "رخداد سیل در رودخانه‌هایی که از شهرها می‌گذرند، بی‌درنگ در وسط شهرها نمایان می‌شود"، گفت: اگر نمی‌خواستیم سدی احداث کنیم تا در تأمین آب و تولید برق از آن استفاده کنیم، به‌طور قطع برای حفاظت از شهرهایمان از خسارت‌های فاجعه‌بار و ویرانگر سیل باید سد احداث می‌کردیم.
وی ادامه داد: به‌ویژه اینکه تجاوز به حریم رودخانه‌ها در پایین‌دست سدها نیز توسط افراد و بسیاری از کارخانجات و ساخت و سازهای غیرمجاز، رژیم رودخانه ها را به شدت برهم زده و کار کنترل سیل را بسیار دشوارتر کرده است که سرانجام باید ساماندهی شوند.
ترکش دوز با بیان اینکه "ویژگی‌های اقلیمی ایران و میزان بارش در فصول مختلف سال در کشورمان، شرایطی منحصر به‌فرد است"، گفت: در سال 94 در مقطعی طی 24 ساعت، میانگین بارش باران در ایران به 80 میلیمتر رسید؛ این درحالی است که میانگین بارش باران در کشورهای همسایه ایران برای مثال کشور عمان، نزدیک به 100 تا 120 میلیمتر در سال است.
* تناسب اقلیمی کشور برهم‌خورده است
وی افزود: علاوه بر این در سال‌های اخیر به دلایل متعددی از جمله گرم شدن جهانی زمین و تغییر اقلیم، موجب شده تعادل و تناسب اقلیمی برهم بخورد؛ به این معنا که اگر در گذشته 7 سال خشکسالی و 7 سال پرآبی داشتیم، امروز شاهد هستیم که پس از 16 سال خشکسالی، یک سال پرآبی داشته‌ایم و مشخص نیست سال آینده به چه صورت است؟ از اینرو، باید از امروز به فکر فردا و سال های آینده با اتخاذ تدابیر صحیح و به موقع باشیم.
عضو کمیته ملی سدهای بزرگ ایران در خصوص چرایی عدم لایروبی سدها گفت: یکی از کارهایی که در فرآیند طراحی سدها انجام می شود، محاسبه میزان رسوب سد در طول 50 سال است، بر طبق همین پیش بینی، حجم مخزن برای جمع آوری گل و لای و رسوب ها و همچنین دیگر اهداف سد در نظر گرفته می شود؛ بنابراین مخزن تعبیه شده کفایت جایگذاری رسوب 50 ساله را داشته و نیازی به لایروبی هر ساله نیست.
* لایروبی رودخانه‌ها مگر در موارد استثنایی، چندان موثر نیست
وی ادامه داد: نکته دیگری که در بحث لایروبی باید بدان توجه داشت، هزینه زیاد و دشواری بسیار بالای این کار است؛ به عنوان مثال، رودخانه کارون طولانی‌ترین رودخانه کشور بوده و با توجه به املاح فراوان آب این رودخانه، لایروبی هر ساله مخازن سدهای این رودخانه به صرفه نیست؛ البته لایروبی رودخانه‌ها می تواند کمک کند ولی با وجود هزینه بالایی که دارد، مگر در موارد استثنایی، چندان موثر نیست.
ترکش دوز با تأکید بر اهمیت حفظ حریم رودخانه ها گفت: طبق استانداردهای بین المللی و قوانین داخلی، نباید هیچ گونه ساخت و سازی در حریم رودخانه ها انجام شود، به اعتقاد ما و بر اساس سالها تجربه و با تأکید بر استانداردهای بین المللی، در عرصه سدسازی، حفظ و حراست از حریم رودخانه با هدف حفاظت از جان انسانها و ادامه حیات آنان، مهم‌تر از هر مورد دیگری است.
وی افزود: ساخت و ساز در حریم رودخانه موجب کاهش ظرفیت آنها و عدم ساخت سد با مخزن لازم باعث بالا آمدن سیل و ورود به شهرها و زمین‌های زراعی می‌شود؛ چنانچه در بعضی موارد، عدم ظرفیت سازی رودخانه در پایین‌دست کاملا غیرممکن و یا غیراقتصادی باشد، حتما باید از افزایش ظرفیت سد، در صورت امکان استفاده شود.
* حریم رودخانه‌های کرخه و دز به یک‌دهم استاندارد بین المللی رسیده
این کارشناس مدیریت منابع آب با بیان اینکه "کنترل سیل یک فرآیند چندمرحله‌ای است"، گفت: تله‌اندازی، آرام کردن مخزن و در نهایت، آهسته پایین دادن حجم آب، مجموعه اقداماتی است که برای مهار سیلاب باید انجام شود؛ برای انجام درست و کامل این فرآیند، باید مسئولیت تمام کار دست افراد متخصص بوده و حریم رودخانه نیز حفظ شده باشد.
وی افزود: در حقیقت سیل، روان آبی است که ناشی از بارش‌های بسیار شدید و متمرکز بوده که اگر در چندین روز و حتی به اندازه یک ماه می‌آمد، به سادگی به سوی دریاها و تالاب‌ها روانه می‌شد اما این میزان بارش در عرض چند ساعت و یا یکی دو روز می بارد و با حجم بسیار زیاد روان می شود که ابتدا باید آن سیلاب و یا سیلاب‌ها را در یک مخزن بزرگ (سازه سد بزرگ) تله‌اندازی و آرام کرد و سپس با توجه به ظرفیت رودخانه، آرام آرام تا حد لازم آنرا رهاسازی کرد.
ترکش دوز با بیان اینکه "طبق استانداردهای بین المللی حریم رودخانه در پایین دست سدها باید برای سیل 25 ساله باشد"، گفت: این رقم در مورد کرخه و دز حدود 4000 مترمکعب بر ثانیه است که متأسفانه به علت تجاوزهای متعدد به حریم این دو رودخانه، این مقادیر به حدود 400 مترمکعب یعنی حدود یک دهم استاندارد بین المللی، تقلیل پیدا کرده که باید ساماندهی شود.
* شوخی نیست که از روی ناآگاهی بگویند سد نسازید
عضو کمیته ملی سدهای بزرگ ایران تصریح کرد: این شوخی نیست که عده‌ای بیایند بدون آگاهی و از روی انگیزه‌های شخصی و سیاسی بگویند نباید سد ساخت و سدسازی راه حل مهار سیلاب نیست، از این افراد باید پرسیده شود که چه سازهای می تواند سیلابی با بزرگی دبی 8 هزار مترمکعب بر ثانیه را به جز یک سد بزرگ، مهار و کنترل کند و سپس آرام ارام تا حد نیاز رها سازد؟
وی افزود: اقلیم ایران از ویژگی‌های منحصر به فردی برخوردار است و ما باید همواره برای مقابله با بحران هایی مانند سیل آماده باشیم؛ هم‌اکنون دمای هوا در شهر اندیمشک بین 30 تا 40 درجه سانتی‌گراد است؛ بنابراین با توجه به بارش‌های زمستانی در رشته کوه‌های منطقه، احتمال وقوع سیل مجدد در استان خوزستان ناشی از ذوب برف‌ها وجود دارد.
* شرایط سیلابی اردیبهشت ممکن است بدتر از فروردین باشد
این کارشناس مدیریت منابع آب با بیان اینکه "شرایط اردیبهشت هم سیلابی است و حتی ممکن است بدتر از فروردین باشد" خاطرنشان کرد: سیلابهای احتمالی اردیبهشت ناشی از بارش‌های سنگینی است که با ذوب برف‌ها همراه خواهد بود، به همین دلیل توصیه می‌کنم با خالی کردن تدریجی مخازن سدها، برای مقابله با هرگونه حادثه احتمالی به ویژه در اردیبهشت‌ماه آماده باشیم.
ترکش‌دوز با بیان اینکه "انتظار داریم برای اتخاذ تدابیر لازم جهت اصلاح امور و جلوگیری از خسارت‌های بیشتر سیلابهای امسال و سال‌های آینده حتما از افراد متخصص و با تجربه استفاده شود"، گفت: بدانیم که چه کسانی طراح و ناظر بر ساخت سدهای بزرگی چون کرخه و کارون ها بوده‌اند که به اذعان مسئولین بلندپایه کشور در هفته‌های اخیر، به راستی به آنها جفا شده است و می‌بایست قدردان آنها باشیم و از وجودشان برای آینده بهره‌مند شویم.